روستای کزج
روستای کزج
روستای گردشگری کزج شهرستان خلخال ، باشکوه ، پنهان در دل کوه
در دامنه کوههای سر به فلک کشیده منطقه خلخال در دامنه تند کوهی به نام “بلدداشی” و در ساحل شرقی رودخانه قزل اوزن روستایی به نام ” کزج ” واقع شده که جزو ۱۲ روستای هدف گردشگری استان و ۱۰ روستای دارای بافت با ارزش معماری سنتی در کشور محسوب می‌شود.
نام روستای زیبا و گردشگری ” کزج ” برگرفته از کلمه ” کزه” یعنی چوبدستی (دگنگ یا ال‌آغاجی) است.
این روستا به عنوان سکونتگاه روستایی منفرد در دهستان خورش رستم شمالی و در ارتفاع یکهزار و ۲۵۰متری از سطح دریا با موقعیت کوهستانی دامنه‌ای و به فاصله ۱۷/۵کیلومتر از مرکز دهستان خورش رستم (هشتچین) واقع شده و تا نزدیکترین شهرستان (خلخال) ۵۷/۵کیلومتر فاصله دارد.
روستای کزج با بافت متمرکز ساخت و ساز پیرامون هسته اولیه آن بنا شده و به همین علت زمینهای زراعی و باغات بیشتر در حاشیه و پیرامون بافت مسکونی گسترش یافته است.
رودخانه قزل اوزن از یک کیلومتری غربی این روستا می‌گذرد و ارتفاعات عرب بیله دشت ، ورگان چوله و داغ یولی در سمت شرق روستا واقع شده و آن را احاطه کرده و بافتی شبیه روستای گردشگری ماسوله را در این روستا پدید آورده‌است.
آنچه این روستا را حایز اهمیت ساخته علاوه بر معماری منحصر به فرد علاقه اهالی به حفظ این نوع معماری و تاکید بر حفاظت و حراست از سنن ، آداب ، رسوم و فرهنگ گذشته این خطه است.
به علت نزدیکی این روستا به ماسوله و براساس نظریه کارشناسی متخصصان آثار معماری تاریخی و بر اساس شواهد مستدل و مشابهت ساخت و ساز و نیز معماری خانه‌ها ، طریقه آرایش و سلیقه به کار رفته در ساخت و ساز ابینه ، اهالی روستای گردشگری ماسوله از سکنه این روستا هستند که در گذشته‌های دور به علت کوچرو بودن مردم این روستا و استفاده از منطقه ماسوله به عنوان ییلاق ، بخشی از جمعیت روستای کزج در آن منطقه ساکن شده و روستای ماسوله را به وجود آورده‌اند.
روستای کزج به علت بافت معماری از جمله نوع مصالح به کار رفته در ساخت و ساز ، رنگ آمیزی دیوارها ، حیاط خانه‌ها ، درها و پنجره‌ها و نیز سلیقه منحصر به فرد در ساخت بنا ، هدایت فاضلاب منازل و بکر بودن فرهنگ زندگی اجتماعی و حتی همزیستی مسالمت‌آمیز شیعیان و اهل تسنن ساکن در روستا از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور جزو ۱۲ روستای هدف گردشگری استان اردبیل تعیین شده است.
نمای ظاهری این روستا از دید گردشگران جلوه‌ای جذاب و دیدنی به آن بخشیده به طوری که در نگاه اول صدها واحد مسکونی به صورت مکعب‌هایی در کنار هم و همشکل دیده می‌شود که با رنگ آمیزی تزیینی ایوانها ، تیرهای چوبی ایوانها ، پله‌ها ، درها و پنجره‌ها منظره بدیعی را به وجود آورده است.
پشت بام اکثر خانه‌های این روستا کاهگلی بوده و به علت شیب تند محل ساخت و استقرار روستا پشت بام هر خانه‌ای حیاط خانه بالاتر است.
سقف و پشت بام خانه‌ها بیشتر با افزودن لایه‌های کاهگلی متعدد حدود نیم سانتی متری در هر سال به روش ماله کشی‌های سالانه ضخیم شده به طوری که بارشهای باران و برف موجب چکه کردن سقفها نمی‌شود.
این لایه‌های کاهگلی از ترکیب گل خاک رس منطقه و کاه گندم تهیه می‌شود و در سالیان اخیر نمک نیز برای جلوگیری از نفوذ آب به لایه‌های زیرین و پیشگیری از چکه کردن سقف بامها به ترکیبات کاهگل افزوده می‌شود.
این شیوه معماری حتی با همه گیر شدن استفاده از مصالح ساختمانی جدید از قبیل قیر ، ایزوگام ، ایرانیت و سیمان هنوز هم در روستای کزج مرسوم بوده و زیبایی و طراوت خاصی به این روستا بخشیده است.
بر خلاف سایر روستاهای استان اردبیل و کشور در این روستا حتی یک قلاده سگ هم به چشم نمی‌خورد. علت این امر با پرس و جوهای محلی نیز مشخص نشد و همه اهالی این روستا از علت این موضوع اظهار بی‌اطلاعی کردند.روستای گردشگری کزج شهرستان خلخال ، باشکوه ، پنهان در دل کوه
در دامنه کوههای سر به فلک کشیده منطقه خلخال در دامنه تند کوهی به نام “بلدداشی” و در ساحل شرقی رودخانه قزل اوزن روستایی به نام ” کزج ” واقع شده که جزو ۱۲ روستای هدف گردشگری استان و ۱۰ روستای دارای بافت با ارزش معماری سنتی در کشور محسوب می‌شود.
نام روستای زیبا و گردشگری ” کزج ” برگرفته از کلمه ” کزه” یعنی چوبدستی (دگنگ یا ال‌آغاجی) است.
این روستا به عنوان سکونتگاه روستایی منفرد در دهستان خورش رستم شمالی و در ارتفاع یکهزار و ۲۵۰متری از سطح دریا با موقعیت کوهستانی دامنه‌ای و به فاصله ۱۷/۵کیلومتر از مرکز دهستان خورش رستم (هشتچین) واقع شده و تا نزدیکترین شهرستان (خلخال) ۵۷/۵کیلومتر فاصله دارد.
روستای کزج با بافت متمرکز ساخت و ساز پیرامون هسته اولیه آن بنا شده و به همین علت زمینهای زراعی و باغات بیشتر در حاشیه و پیرامون بافت مسکونی گسترش یافته است.
رودخانه قزل اوزن از یک کیلومتری غربی این روستا می‌گذرد و ارتفاعات عرب بیله دشت ، ورگان چوله و داغ یولی در سمت شرق روستا واقع شده و آن را احاطه کرده و بافتی شبیه روستای گردشگری ماسوله را در این روستا پدید آورده‌است.
آنچه این روستا را حایز اهمیت ساخته علاوه بر معماری منحصر به فرد علاقه اهالی به حفظ این نوع معماری و تاکید بر حفاظت و حراست از سنن ، آداب ، رسوم و فرهنگ گذشته این خطه است.
به علت نزدیکی این روستا به ماسوله و براساس نظریه کارشناسی متخصصان آثار معماری تاریخی و بر اساس شواهد مستدل و مشابهت ساخت و ساز و نیز معماری خانه‌ها ، طریقه آرایش و سلیقه به کار رفته در ساخت و ساز ابینه ، اهالی روستای گردشگری ماسوله از سکنه این روستا هستند که در گذشته‌های دور به علت کوچرو بودن مردم این روستا و استفاده از منطقه ماسوله به عنوان ییلاق ، بخشی از جمعیت روستای کزج در آن منطقه ساکن شده و روستای ماسوله را به وجود آورده‌اند.
روستای کزج به علت بافت معماری از جمله نوع مصالح به کار رفته در ساخت و ساز ، رنگ آمیزی دیوارها ، حیاط خانه‌ها ، درها و پنجره‌ها و نیز سلیقه منحصر به فرد در ساخت بنا ، هدایت فاضلاب منازل و بکر بودن فرهنگ زندگی اجتماعی و حتی همزیستی مسالمت‌آمیز شیعیان و اهل تسنن ساکن در روستا از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور جزو ۱۲ روستای هدف گردشگری استان اردبیل تعیین شده است.
نمای ظاهری این روستا از دید گردشگران جلوه‌ای جذاب و دیدنی به آن بخشیده به طوری که در نگاه اول صدها واحد مسکونی به صورت مکعب‌هایی در کنار هم و همشکل دیده می‌شود که با رنگ آمیزی تزیینی ایوانها ، تیرهای چوبی ایوانها ، پله‌ها ، درها و پنجره‌ها منظره بدیعی را به وجود آورده است.
پشت بام اکثر خانه‌های این روستا کاهگلی بوده و به علت شیب تند محل ساخت و استقرار روستا پشت بام هر خانه‌ای حیاط خانه بالاتر است.
سقف و پشت بام خانه‌ها بیشتر با افزودن لایه‌های کاهگلی متعدد حدود نیم سانتی متری در هر سال به روش ماله کشی‌های سالانه ضخیم شده به طوری که بارشهای باران و برف موجب چکه کردن سقفها نمی‌شود.
این لایه‌های کاهگلی از ترکیب گل خاک رس منطقه و کاه گندم تهیه می‌شود و در سالیان اخیر نمک نیز برای جلوگیری از نفوذ آب به لایه‌های زیرین و پیشگیری از چکه کردن سقف بامها به ترکیبات کاهگل افزوده می‌شود.
این شیوه معماری حتی با همه گیر شدن استفاده از مصالح ساختمانی جدید از قبیل قیر ، ایزوگام ، ایرانیت و سیمان هنوز هم در روستای کزج مرسوم بوده و زیبایی و طراوت خاصی به این روستا بخشیده است.
بر خلاف سایر روستاهای استان اردبیل و کشور در این روستا حتی یک قلاده سگ هم به چشم نمی‌خورد. علت این امر با پرس و جوهای محلی نیز مشخص نشد و همه اهالی این روستا از علت این موضوع اظهار بی‌اطلاعی کردند.
هدایت معصومی از سکنه در خصوص شیوه معماری ، احداث بنا و ساخت و ساز موجود در روستای کزج به خبرنگار ایرنا گفت: معماران ساختمانهای این روستا از خود اهالی هستند که با استفاده از مصالح موجود در منطقه خانه ها را می‌سازند و هنوز شش نفر از معماران سالخورده که روش منحصر به فردی در ساخت خانه‌های این روستا دارند ، در قید حیات هستند که با مرگ آنها این شیوه معماری نیز به پایان عمر خود خواهد رسید.
وی افزود: در سالهای گذشته از آجرهای خشتی پخته و حتی آجر خام در ساخت خانه‌ها استفاده می‌شد ولی امروزه از مصالحی همچون سنگ نیز به علت وجود معادن سنگ در منطقه استفاده می‌شود.
وی گفت: در ساخت خانه و هر گونه محل مسقفی در این روستا از چنار تبریزی استفاده می‌شود به طوری که تیرهای چوبی سقف خانه ، نرده‌ها و حتی تزیینات چوبی پله‌ها و ایوان منازل نیز از چوب این درخت درست می‌شود.
وی اظهارداشت: برای پوشاندن سقف خانه‌ها نیز از مصالحی به نام “پرند” استفاده می‌کنند و طریقه استفاده از آن بدین طریق است که نخست این پرندها را که شامل چوبهای باریک به طول دو متر و به ضخامت یک سانتی متر است ، بر روی تیرهای چوبی سقف که به فاصله نیم متر از هم گذاشته شده ، قرار می‌دهند و بعد با استفاده از کاهگل مخصوص آماده شده سقف را می‌پوشانند.
وی با اشاره به ماله‌کشی و ترمیم سقف خانه‌ها در اواخر تابستان و قبل از فرا رسیدن فصل بارشهای پاییزی افزود: این کار اغلب توسط زنان انجام می‌شود و شاید طراوت رنگ‌آمیزی در تزیینات داخلی و خارجی منازل به همین علت باشد.
حکمت‌الله بخشی ، دهیار روستای کزج نیز در خصوص ویژگی های این روستا به خبرنگار ایرنا گفت: در این روستا که متشکل از جمعیت شیعه و سنی است ، سه باب مسجد احداث شده که هر کدام از شیعیان و اهل تسنن یک باب مسجد مخصوص به خود دارند و زنان روستا نیز حسینیه مخصوص به خود را دارند به طوری که اهل تسنن در پنج نوبت در مسجد مخصوص خود اذان می‌گویند و اذان شیعیان نیز در سه نوبت در مسجد خود آنها گوش نواز است.
وی بیان کرد: در این روستا ازدواج بین اهل تسنن و شیعیان بدون هیچ مشکلی انجام می‌شود و این امر نماد همزیستی مسالمت آمیز بین پیروان این دو مذهب محسوب می‌شود و علاوه بر آن همه اهالی در تمامی مراسم و آیینها نیز بدون ملاحظه تفاوت در مذهب شرکت می‌کنند.
وی با اشاره به وجود یک امامزاده از نوادگان امام موسی کاظم (ع) در این روستا که محل زیارت مردم منطقه است ، اضافه کرد: اهل تسنن هرچند که در ماه محرم و ایام ویژه شادی و عزای شیعیان شرکت نمی‌کنند ولی با اجتماع در مسجد به عبادت می‌پردازند.
وی همچنین گفت: سطح زندگی اکثر اهالی این روستا شبیه هم است و همه از زندگی یکسانی برخوردار هستند ولی رقابت پنهان بین اهل تسنن و شیعیان ساکن در این روستا موجب ارتقای سطح زندگی و تمیزی روستا شده است.
بخشی افزود: هر چند که اهالی این روستا همچون سایر روستاهای استان کافه نشین نیستند ، ولی برای مراوده در مرکز روستا و در محله‌ای به نام ” کهنه محله” جمع شده و در بعد از ظهر روزهای بیکاری به گذران اوقات فراغت و صحبت می‌پردازند.
وی ، تامین سوخت را یکی از دغدغه‌های اصلی مردم روستا عنوان کرد و گفت: در سالیان گذشته سوخت مورد نیاز از درختان جنگلی حاشیه روستا تامین می‌شد ولی در سالهای اخیر از سوختهای نفت و گازوییل بیشتر استفاده می‌شود.
وی با اشاره به آداب و رسوم موجود در گذشته و با حسرت زندگی و سادگی موجود در آن ایام گفت: الان زندگی‌ها ماشینی شده و آداب و رسوم قدیمی در حال نابودی است و علت آن نیز این است که زندگی شهری و فرهنگ شهری در روستاها نیز رسوخ کرده است.
وی زنان این روستارا جزو فعالترین زنان ایران دانست و گفت: بیشتر کارهای منازل و حتی ترمیم و ماله‌کشی سقف خانه‌ها نیز توسط زنان انجام می‌شود.
دهیار روستای کزج انتخاب این روستا را به عنوان روستای هدف گردشگری و احیای بافت معماری آن توسط بنیاد مسکن و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گام مهمی در معرفی و توسعه صنعت گردشگری و در نهایت درآمدزایی برای اهالی این روستا دانست و بیان کرد: این امر موجب افزایش درآمد مردم این روستا در آینده خواهد شد.
احیای بافت با ارزش معماری این روستا از سال ۸۴ و بر اساس طرح مطالعاتی بنیاد مسکن آغاز شده و هم‌اکنون معابر این روستا با حفظ حجم و شکل هندسی در حال سنگفرش شدن است و آبهای جاری نیز در این طرح احیا به صورت نوین و کاملا بهداشتی و فنی از طرق کوچه‌های موجود دفع خواهد شد.
مسوولان بنیاد مسکن استان اردبیل با اشاره به همکاری مناسب اهالی این روستا با این نهاد اجرایی برای بازسازی و آزادسازی معابر با حفظ اصول معماری منطقه اعلام کرده‌اند که در احیای بافت معماری این روستا ۹۰ درصد ساخت و ساز و معابر روستا حفظ و بهسازی خواهد شد تا به محلی مناسب برای گردشگری تبدیل شود.
مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان اردبیل در خصوص طرح احیای این روستا به خبرنگار ایرنا گفت: طرح احیای بافت با ارزش معماری روستای گردشگری کزج خلخال توسط این اداره کل آغاز شده و عملیات اجرایی ان هم اکنون در حال انجام است.
احمد حاج‌علیزاده اظهار داشت: این روستا نخستین روستای استان است که همانند روستای ابیانه در اصفهان ، ماسوله در گیلان و کندوان در آذربایجان شرقی با استفاده از اعتبارات ملی احیا و مرمت می‌شود.
وی با اشاره به اختصاص دو میلیارد ریال اعتبار برای اجرای این طرح افزود: مرحله اول اجرای آن به طول ۳۳۰ متر تا ۹ ماه آینده تکمیل و مرحله نهایی آن نیز به طول ۳۶۴ متر و با تخصیص مابقی اعتبارات ، سال آینده اجرا می‌شود.
وی بیان کرد: روستای کزج به علت بافت پلکانی ، نوع مصالح و معماری به‌کار رفته در احداث بناها ، شکل معابر و رنگ آمیزی واحدهای مسکونی جزو ۱۰ روستای برگزیده کشور برای احیا و مرمت انتخاب شده است.
حاج‌علیزاده گفت: طرح احیای این روستا با همکاری سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری با هدف آماده‌سازی برای پذیرش گردشگران آغاز شده و در اجرای آن با حفظ وضع موجود کلیه سطح و جداره معابر روستا بدون تغییر و بازگشایی سنگفرش می‌شود.
وی افزود: در اجرای این طرح علاوه بر احداث پارکینگ و اجرای کانیو روباز و سرپوشیده ، تنها چشمه موجود در وسط روستا نیز متناسب با شرایط فیزیکی و بافت معماری روستا و با استفاده از مصالح بومی ساماندهی خواهد شد.
وی گفت: به‌علت حساسیت اجرای این طرح و نقش آن در جذب گردشگران داخلی و خارجی عملیات مرمت و احیا با استفاده از کارشناسان و معماران مجرب در این زمینه آغاز شده و مشاور اجرای طرح برای نظارت دقیق بر نحوه اجرا در منطقه مقیم شده است.
رییس اداره میراث فرهنگی شهرستان خلخال نیز خصوص آماده سازی این روستا برای ورود گردشگران گفت: مجوز احداث کافه سنتی و غذاخوری محلی در این روستا صادر شده و با مساعد شدن شرایط جوی احداث خواهد شد.
غلامرضا فریدون زاده افزود: فراهم کردن زمینه جذب و اقامت گردشگران تنها وظیفه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیست و باید علاوه بر سایر دستگاهها ، بخش خصوصی نیز به عنوان بهره برداران صنعت کردشگری وارد این عرصه شوند.
وی بیان کرد: برای این کار باید دهیار و سرویس دهندگان به گردشگران در این روستا آموزش نحوه صحیح ارایه خدمات را فرا بگیرند که این کار از سال آینده توسط سازمان میراث فرهنکی و گردشگری انجام خواهد شد.
وی به اشاره به وجود پنج روستای هدف گردشگری در شهرستان خلخال گفت: در روستای کزج و سایر روستاهای هدف گردشگری این شهرستان واحد اقامتی برای میهمانان و گردشگران و نیز فروشگاه صنایع دستی با همکاری دهیاران احداث و دایر خواهد شد.
فریدون زاده با اشاره به لزوم تبلیغ و معرفی این روستا در رسانه ها اضافه کرد: سال آینده برای جذب گردشگران بیشتر در قالب جشنواره های تابستانی گردشگری و معرفی جاذبه های گردشگری ، این روستا نیر در برنامه معرفی گنجانده شده و با استفا ه از اعتبارات استانی نسبت به تبلیغ آن اقدام خواهد شد.
براساس آخرین آمار موجود در روستای کزج ۲۷۷ خانوار با یکهزار و ۴۳۵ نفر جمعیت زندگی می‌کنند و مهاجر فرستی در این روستا از ویژگی‌های مهمی جمعیتی آن به شمار می‌رود به طوری که بیشتر جوانان این روستا به شهرهای تهران ، تالش ، رشت ، کاشان و یزد مهاجرت می‌کنند.
تمام جمعیت این روستا به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می‌کنند ولی گویا در گذشته‌های دور به زبان تاتی نیز سخن می‌گفتند و دین تمام آنها اسلام بوده و ۶۵ درصد جمعیت را اهل سنت و ۳۵ درصد بقیه را اهل تشیع تشکیل می‌دهند.