سنگ نبشته ساسانی
سنگ نبشته ساسانی
سنگ‌نبشته ساسانی سنگ‌نبشته‌ای تاریخی در نزدیکی مشکین‌شهر است.
این سنگ‌نبشته بر سینه شمال شرقی تخته سنگ رسوبی بزرگی مشرف بر یکی از دره‌های رودخانه خیاو چای در حدود ۱۵۰ متری ضلع شمال غربی کهنه قلعه و در دره سرسبز معروف به باغ نوروز حجاری شده‌است. سنگ‌نبشته به شماره ۶۱۹ به ثبت آثار ملی رسیده‌است. این کتیبه در محل به «سوروشکن داشی» معروف است.
این سنگ نوشته به ابعاد ۱٫۱۰ سانتی‌متر و ۲٫۳۰ سانتی‌متر به خط پهلوی ساسانی است که در ماه ۷ سال ۲۷ سلطنت شاپور دوم ساسانی یعنی به سال ۳۳۷ میلادی به امر نرس هرمزد نام شهردار یا والی این نواحی نوشته شده‌است. به طور کلی متن کتیبه حاکی از تاریخ بنای قلعه و نام بانی آن و شامل اندرزی است بر بزرگان و فرمان روایان. کتیبه ساسانی دارای دو ستون و مشتمل بر ۱۵ سطر در سمت چپ و ۶ سطر در سمت راست است که در قسمت بالا علائمی به صورت دو زاویه حاد که هر ضلع آن عمود بر راس خود دارد، دیده می‌شود.
این کتیبه در تابستان ۱۳۴۶ توسط گردگروپ عضو مؤسسه باستان‌شناسی آلمان در جریان مسافرتی که با هیئت مؤسسه باستان‌شناسی آلمان به مشکین آمده بودند، خوانده شده است. نخستین کتیبه پهلوی است که در آذربایجان کشف شده‌است. متن کتیبه ساسانی متأسفانه از بین رفته است؛ ولیکن ترجمه آن که در سال ۱۳۴۶ شمسی انجام گرفته است بدین قرار است:
به ماه مهر در سال ۲۷ شاهپور شاهان شاه. آنکه بود پسر اورمزد شاه. آنگاه من نرسه هرمزد. من گفتم که این دژ فرخ (فرهید) دخوخلی (؟) آنکه من فرکندم (ساختم) به نام آنکه یزدان دانستم و (قلعه) را شاهان شاه به ۶ سال به فرجام کردم چنین (ببین)
شهریار بزرگ آزادمرد هر که از این پس راد باشد (هر که پس از من راد مرد باشد) این دژ پسند ز دیگر (اگر این قلعه را پسندد) …… از من بر روان او آفرین باد … پیش یک کند (بفرستد) هر که نپسندد یک دیگر دژ (یک قلعه دیگر) کند که از این بهتر بود (باشد). منبع : ویکی پدیا
تخته سنگ بسیار بزرگی بنام (( سوروشکن داشی )) در فاصله ۱۵۰متری غرب کهنه قلعه در کمرکش ارتفاع غربی دره (( نوروز یاماجی )) در داخل باغ نوروز درست مقابل کهنه قلعه وجود دارد که حاوی نبشته ای به ابعاد ۳۰/۲*۱۰/۲ سانتی متر در دو ستون ۱۵ سطری در چب و یک ستون ۶ سطری در سمت راست ، مجموعا ۲۱ سطر به خط پهلوی عهد شاپور دوم ساسانی بر روی آن حکاکی شده است .
این سنگ نبشته در تابستان ۱۳۴۵ شمسی توسط آقای کامبخش فرد ، باستان شناس ایرانی در خیاو کشف گردید سیاهه و دست نویس و عکس از این کتیبه برای خواندن مطالبش در اختیار چند نفر از متخصصین خط شناس در دانشگاه تهران و خارج از کشور در سال ۱۳۴۶ شمسی قرار داده شد و در یبن آنها آقای دکتر گیرد گروپ آلمانی باستان شناس معروف موفق به ترجمه متن حک شده بر روی این سنگ شد و شخصا به منظور کسب اطلاع بیشتر از صحت متن کتیبه در تابستان ۱۳۴۶ به مشکین شهر آمده و از نزدیک مطالعاتی انجام داده است .
مضمون این نوشته در مورد فرمان و تاریخ ساخت قلعه است که به نرسه هرمزد نوشته شده است .
این سنگ نبشته به مرور زمان در نتیجه فرسایش طبیعی و غیر طبیعی از جمله روشن کردن آتش در زیر آن و کندن زیر آن توسط حفارات غیر مجاز به اعتقاد واهی و خرافی عده ای مبنی بر وجود گنجینه در یزر این سنگ ، سبب شده لایه‌های سطحی این سنگ و نوشته‌های روی آن تقریبا از بین برود .
سنگ نبشته‌ی پهلوی شاپور …مشاهده کامل متن دوم ساسانی لفظ به لفظ به خط فارسی و لاتین برگردانده شده و هزوار شهای آن مشخص و با نهادن پازند آنها در میان دو پرانتز برای مطابقت با متن پهلوی تحت الفظی ترجمه شده است این ترجمه به قرار زیر است .
“به ماه مهر در سال
۲۷ شاهپور شاهان
شاه . آنکه بود پسر اورمزد شاه . آنگاه
من نرسه هرمزد . من
گفتم که این دژ فرخ ( فرهید )
دخوخلی (؟) آنکه من فرکندم ( ساختم )
به نام آنکه یزدان دانستم و ( قلعه ) را
شاهان شاه به ۶ سال
به فرجام کردم چنین ( ببین )
شهریار بزرگ آزاد مرد
هر که از این پس راد باشد ( هر که پس از من راد مرد باشد )
این دژ پسند ز دیگر ( اگر این قلعه را پسندد )
……
از من بر روان او آفرین باد
….. پیش
یک کند ( بفرستد )
هر که نپسندد
یک دیگر دژ ( یک قلعه دیگر )
کند که از این
بهتر
بود ( باشد )”