شهرستان گرمی
شهرستان گرمی
تاریخچه و وجه تسمیه
برخی آن را از واژه گرامنه به معنی چند عشیره که دارای چراگاه مشترک می‌باشند وبه رئیس آنان گئرامنی می‌گفتند، میدانند. تعداد دیگری اعتقاد دارند این شهر در زمان بابک خرمدین بذ یا بذین داشته‌است ومحل آنرا بین محله قلعه باشی و روستای اله درق میدانند وقلعه دئیو قالاسی را قلعه بذ می دانند.(نیاز به منبع معتبر دارد) برخی ازمورخان معتقدند این خطه از قدیم محل زندگی چند زنتو از پارتها بوده و واژه گرمی در گویش پارتها یک واژه مقدس بوده ووجود گورهای خمره‌ای را دلیل می‌آورند. مورخان ومحققان دیگری معتقدند این واژه از واژه‌های سومری بوده واز دوقسمت ((گر)) و ((می)) تشکیل شدهاست گئر به معنی آبادی وجای مشخص ویا خانه و می به معنی قوانین آسمانی پس گرمی یعنی خانه قوانین ودستورات آسمانی. نامیدن شهر بخاطر قبیله چم که از یمن به این خطه کوچیده‌اند ودر بین اهالی شهر به حسنلو مشهور هستند ریشه در تعصبات قومی داشته وخالی از واقعیت می‌باشد چراکه این قبیله ۲۰۰الی۳۰۰سال است که به این شهر کوچ کرده‌اند وپیران آن خودرا متعلق به سرزمین یمن وبعضی هایشان متعلق به اطراف بصره می‌دانستند
این شهرستان در شمال استان با جمعیت ۱۰۴۰۶۴ نفری در حدود ۱۱۰ کیلومتری شهرستان اردبیل واقع شده ویک شهرستان مرزی با جمعیت جمهوری آذربایجان بوده وبا شهرستان مشگین شهر ،پارس آباد وبیله سوار همسایه است .منطقه «گرمی» از کهن ترین مناطق دشت مغان است و آثار تاریخی به دست آمده از آن نشان گر قدمت بالای این شهرستان است. گرمی یکی از شهرستان های مجاوردشت مغان است که از لحاظ شرایط طبیعی یک منطقه کشاورزی و دام پروری است. صنایع دستی این شهرستان را گلیم بافی و قالی بافی تشکیل می دهند. گر چه صنایع متوسط و بزرگ دراین منطقه دارای اهمیت چندانی نیست ولی از نظر صنایع دستی، تولیدات این منطقه قابل اهمیت است. نوعی ورنی یا گلیم ریز فرش نما در روستای اینجلو تولید می شود که در نوع خود منحصر به فرد بوده و یکی از اصلی ترین تولیدات سنتی گرمی محسوب می شود. شالبافی در اجارود و روستاهای تابعه آن رواج زیادی دارد و هنرمندان این رشته، کالاهای بسیار مرغوبی به بازار مصرف عرضه می دارند. از دیگر صنایع دستی گرمی می توان خورجینو پلاس و شال گردن و بافتن دوزی را نام برد. مردم این شهرستان به زبان ترکی صحبت می کنند و مسلمان و شیعه مذهب هستند .
طبیعت در شهرستان گرمی
شهرستان گرمی بین دو رشته کوه کم ارتفاع واقع شدهاست که ارتباط شمال شهرستان مغان را با سایر شهرها و بخش های هم جوار مانند اردبیل و مشگین شهر برقرار می کند. در شمال و باختر گرمی ارتفاعات خروسلو که مربوط به دوره میوسن هستند از باختر به خاور کشیده شده و در خاور آن ارتفاعات موران باارتفاع ۱۲۰۰ متر واقع شده است. برخی از ارتفاعات شهرستان گرمی عبارت اند از: اروانه داغی، پوگه گونی داغ، دَمروف، سلمان لوداغ، قبله داغی، قزل داغ، قزل گایا داغ، قوش قیه سی، مارالی داغ و ییشیخ چخماق داغ
تاریخچه
قدمت تاریخی این شهرستان چند صد سال هم تخمین زده می‌شود. آثار و اشیاء تاریخی ارزشمند مربوط به دورهٔ ایران باستان که از منطقهٔ گرمی کشف شده در موزهٔ کاشان نگهداری می‌شود. تپه باستانی (آغامعلی تپه سی) [نیازمند منبع] سند معتبری از پیشینه تاریخی این شهربوده که در ۹ کیلومتری شهر و در نزدیکی روستای (شوکورلو) واقع است. همچنین اولین پارچه در تپه همت که دراصل به رنگ قرمزبوده ودارای زمینه شطرنجی با نشان صلیب شکسته یا همان گردونه خورشید یا گردونه مهر می‌باشد بافته شده در ایران درتپه همت روستای سالالا (در مکاتبات دولتی سلاله) از توابع شهرستان گرمی کشف شده که هم اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. یافته‌های باستان شناسی نشان می‌دهد که دشت مغان از دوران نوسنگی مسکون بوده‌است. ا نشانه‌هایی از سکونت این دوران در تراس دوم دشت مغان مشاهده گردیده‌است. اما نشانه‌های خیلی واضح و معتبر از سکونت گاههای دوران عصر مفرغ قدیم که به فرهنگ کورا _ ارس معروف است؛ از محوطه‌هایی چون نادر تپه سی آصلاندوز، خان تپه سی، کول تپه سی و یاریم تپه [بیله سوار] مشاهده شدهاست. در دوران عصر آهن که بلا فاصله بعد از عصر مفرغ شروع می‌گردد و در حدود ۳۸۰۰ سال پیش آغاز می‌شود؛ دشت مغان به عنوان حلقه ارتباطی بین مناطق تالش، دشت اردبیل، دشت مغان جمهوری آذربایجان و شرق دریای خزر و استپ‌های بین رود کورا و ارس در شمال غرب جمهوری آذربایجان و جنوب گرجستان بوده‌است. در مطالعات عصر آهن جنوب دریای خزر به خصوص گیلان و تالش تاثیرات استقرارهای همزمان دشت مغان را به وضوح میتوان مشاهده نمود. در دوران بعد یعنی هزاره اول قبل از میلاد دشت مغان مرکز سکونت اقوامهای گوناگونی مثل کادوسیها، آماردها، آلبانها، بلغارها، هونها، اورارتوها و مادها بوده‌است. در واقع بدلیل موقعیت جغرافیایی دشت مغان و ارتباط سهل الوصول آن با قفقاز اقوام ساکن در دشت مغان با اقوام مستقر در قفقاز جنوبی تقریباً یکسان بوده‌است. به طوریکه اقوام ساکن در دشت مغان همواره از یک نوع حکومت مستقلی برخوردار بوده‌اند. در دوران بعد از مادها و همزمان با دوران هخامنشیان این منطقه بین اقوام مختلف قفقازی دست به دست می شدهاست. تا اینکه در دوران اشکانی دشت مغان به عنوان یکی از مراکز تمدنی این قوم در آمد. در این دوران دشت مغان به دلیل نزدیکی به منطقه مورد مناقشه دولتهای اشکانی و روم یعنی آسیای صغیر و ارمنستان، بعنوان یکی از مناطق پشتیبانی از خطوط مقدم نبرد مورد توجه قرار گرفت. اگر نگاه واقع گرانه‌ای به اطراف روستای الی درق بیندازیم دره‌ای وجود دارد که به جین دره سی مشهور است با نگاه دقیق به اطراف این دره میتوان ورودی قلعه را بعد از سالیان دراز بخوبی مشاهده کرد در قسمت جنوب شرقی آن ودر محوطه باغی که درآن قسمت هست گورستانی وجود دارد که به گبروش مشهور بود وگورهای تاریخی وقدیمی بخوبی قابل مشاهده می‌باشد. در هنگام گردش در جین دره سی میتوان بقایای اشکال و بناهای تاریخی را دید واگر بررسی کارشناسانه صورت پذیرد می‌تواند سبب کشف واقعیاتی گرددو بیان نماید که این محل قبلاً چه نام داشته و محل اسکان چه افرادی بوده است.
در این زمان بود که جمعیت ساکن در دشت مغان سیر صعودی پیدا کرد و وجود قبور خمره‌ای شکل و نیز قبور نوع قدیمی تر دوران اولیه اشکانی یعنی تخته سنگهای بزرگ و قبور صندوقی شکل موید این مطلب هستند. در منطقه موران تجمع این نوع قبور و استقرارهای روی تپه‌های کوچک طبیعی که در بین مردم منطقه به اصطلاح ” دوه بوینی ” یعنی گردن شتر شهرت دارد؛ نشانگر افزایش جمعیت نسبت به دوره‌های قبل دارد. کثرت استقرارهای دوران اشکانی بسیاری از محققین و پژوهشگران و حتی مردم منطقه را به پذیرش در دوران ساسانی دشت مغان حد فاصل قلمرو ساسانی و دولتهای قفقاز بوده‌است. در این دوران شمال دشت مغان یعنی محدوده‌های فعلی شهرستان پارسآباد و تراس اول دشت بیشتر مورد توجه واقع می‌شود. در این دوران با ایجاد شبکه آبیاری وسیع قسمتهای اعظم تراس اول دشت مغان زیر کشت می‌رود. یافته‌های اخیر باستان شناسی کانالهای عظیم انتقال آب رود ارس را به قسمتهای داخلی تر دشت تقریباً همین محدوده فعلی کانالهای آبیاری، تایید میکند. در دوران اسلامی دشت مغان سالهای اولیه خلافت عباسی بطور مستقل به حیات خود ادامه می‌دهد. در این دوران بابک با ایجاد قلاع نظامی در دشت مغان، مشگین شهر، منطقه قره داغ سالها در مقابل حکومت خلافت عباسی مقاومت میکند. تا اینکه با خیانت تنی چند از نیروهای تحت امرش مغلوب حومت عباسی می‌شود.
در جنگهای سال ۹۲۰ ه -ق معتصم عباسی که بر اثر شکست‌های پی در پی سپاهان بغداد و کشتار عظیم بابک ناراحت بود. جاسوسانی به بلاد بابک فرستاد (نقاطی که در آنجا بابک بر ضدخلفای عباسی قیام کرده بود) تا اطلاعات راجع به وضع جغرافیایی و راههای آن نواحی و شیوه جنگ بابک و قشون وی را به دست آوردند. یکی از محلهای تاریخی این شهرستان که محل تاخت و تاز واقع شده دهستان برزند (روستای قلعه برزند) می‌باشد که در سال ۲۲۰ ه -ق حیدربن کاووس ملقب به افشین از طرف معتصم عباسی مامور دفع غائله بابک عازم آذربایجان شد وی محل برزند را قرارگاه خود ساخت و به ساختن استحکامات بین برزند و اردبیل پرداخت و راههای تحت نفوذ را ساخت از دیگر مناطق تاریخی و قدیمی وجود اوجاق -اوجاق برزند در روستای قلعه برزند معروف به محمدبن حنیفه، اوجاق آلازار و اوجاق دریامان در روستای دریامان می‌باشد. همچنین از روستاهای قدیمی شهرستان سلالا، شکرلو، شیخلار، زنگیر، پرمهر، کلانسورا، قلعه برزند، اوجاق آلازار.. شاه تپی سی زیوه (معروف به چای زیوه) داش زیوه، یل سوئی (بواسطه قلعه تاریخی) انی – دریامان – دیزج و صدها روستا و محوطه‌های منطقه انگوت و موران می‌باشد
جاذبه‌های گردشگری
شهرستان گرمی آب وهوایی مطبوع و خنک در تابستان و زمستانهایی نه چندان سرد دارد. وجود کوه‌های سر سبز، چشمه ساران متعدد، روستای قره یتاق، دریاجه سد گیلارلو، منطقه جنگلی اینی و آلای له، رودخانه‌های دره رود ،آزادلو، بالهارود، جیین چایی، روستاهای تنگ، تولون، خان‌کندی، قوزلو (مغان)، داش دیبی، بیک باغی، افجه، موران، آوسوران «av,soran» (مکاتبات دولتی افسوران)، سالالا (سلاله)،الگو:اله دره و سایر روستاهای منطقه قره آغاج از جاذبه‌های دیدنی آن می‌باشد. از محلات قدیمی این شهر میتوان محله موجره، قالاباشی، یوخاری باش (صاحب الزمان) چشمه باشی را نام برد. همچنین در روستاهای اطراف چندین زیارت گاه وجود دارد که در محل به آن اوجاق می گویند مثل اوجاق روستای آلازار که معروف است متعلق به‌امامزاده محمدبن حنفیه می‌باشد. اوجاق روستای قلعه برزند که متعلق به‌امامزاده محمدبن هاشم است و اوجاق میروو که به نواده پیرزید تعلق دارد.
دریاچه سد گیلارلو ازدیگرنقاط گردشگری می‌باشد. از دیگر جاذبه های گردشگری میتوان شکار گاه های متنوعی را نام برد که شکار انواع کپک(گوزل کهلیک، چیل و اوور کهلیک)و انواع پرندگان آبزی (انواع اردک و غاز )را نام برد. همچنین پرندگان شکاری نادری در شهرستان زندگی میکند که حیاط وحش جالبی را تشکیل داده اند. شکار چهار پایان به دلیل بی رویه بودن در معرض انقراض قرار گرفته است همچنین در کوه های خروزلو چندین بار گربه وحشی دیده شده است
تقسیمات کشوری[ویرایش]بخش مرکزی شهرستان گرمی
دهستان اجارود غربی: شامل روستاهای تولون، خان کندی، لسکه درق، عزیزلو، سلیمانلو، مشهدلو، بنه، جین کندی دریامان، دیزج، بیلداشی، مغوان یا موغان، تکانلو، اونبیربیگلو، بشیرلوی علیا، چونزه علیا، رحیملو، شوربلاغ، گیلارلو، مجیدلو، شهرک ولیعصر، ارمارمشهدلو، انگورد، اولی کندی، بشیرلوی سفلی، تازه کندلنگان، تکدام، تولیر، غفارکندی، چونزه سفلی، چونگنش، قره قوچ /حجت اباد، داش بلاغ، لله بلاغی، امیر کندی، لنگان
دهستان اجارود مرکزی: شامل روستاهای: اوجاق الازار،سینه‌سر، امراهلو، ایلخچی سفلی، حسن کندی، خانبلاغی، زنگیر، اژدرلو، القناب، ایلخچی علیا، حمزه خانلو، قهرامانلو، ماه پری
دهستان انی: شامل روستاهای: اینی علیا، اینی وسطی، اینی سفلی، ایزماراسفلی، ایزمارا علیا، قنبرلو، ایلخچی علیا، الیله، بیرق، جی جال، شاوون، قوزلو.
دهستان اجارود شمالی (به مرکزیت روستای شکرآب) شامل روستاهای: ارانچی، انگورتلار/اژدرلو، چونه خانلو، سیدکندی، شکراب، شکرلوی سفلی، فرضی کندی، هاچاکندتازه، قاطریوران سفلی، قاطریوران علیا، بابی کندی، بهرام اباد، بیک باغی، حواس کندی، خامسلوه، ساری نصیرلو، شکرلوی علیا، شوردرق انی، صغیرلر، قزل گونی، کچلر، کله سرسفلی، کله سرعلیا، مشهدلو، نجفقلی قشلاقی، نقاره
شهرها: گرمی
بخش انگوت انگوت (Üngüt)
دهستان انگوت شرقی
دهستان انگوت غربی
شامل روستاهای قره آغاج سفلی -قره آغاج علیا-زیوه-قره خان بگلو-آقامحمدبیگلو-اللهیارلو-گوده کهریز-قوزدی-قوری دره-سیدلر-لکره آباد-قلیج خانلو-
دهستان پائین برزند شامل روستاهای: ارزنق، اسمعلی کندی، تکبلاغ شرفه، توسانلو، دامداباجا، شرفه، شاهماربیگلو، قاسم کندی، نصراله بیگلو، نوراله بیگلو، ابراهیم کندی، آقداش علیا، آقداش سفلی، تکدام، داشبلاغ، حاج احمدکندی، حسین خانلو، درگاهلو، دمیرچی دره سی علیا وسفلی، طاووس دره سی، علی محمدلو، ماراللوی کلبلو، میکائیل دره سی،
شهرها: تازه‌کند انگوت
بخش موران (Moran)
دهستان اجارود شرقی
دهستان آزادلو (آزادلی)