صنایع دستی و سوغاتی‌ها
صنایع دستی و سوغاتی‌ها
صنایع دستی در استان اردبیل با همه نارسایی‌ها و بی‌توجهی‌هایی که در طول سالیان گذشته شاهد آن بوده ، هنوز هم به صورت ناشناخته ولی زیبا زینت بخش کانون‌های فرهنگی و مسکونی بسیاری از کشورهای جهان است.
انواع فرش ، مسند ، شال ، ورنی ، گلیم ، جاجیم، اشیاء سفالی ، چوبی و فلزی و… هنرمندانه همراه با نقش و نگارهای زیبا در استان اردبیل جان می‌گیرند و هنر دوستی و ارزشمند این منطقه را به نمایش می‌گذارند.
□ فرش
فرش اردبیل در مجموعه فرش‌های نفیس آذربایجان مهمترین صنعتی است که تعداد بسیاری از هنرمندان استان اردبیل به آن می‌پردازند.
آمارهای رسمی حاکی است بیش از ده هزار نفر از اهالی استان اردبیل در صنعت فرشبافی اشتغال دارند. اما صدای دفی که از بیشتر خانه‌‌های روستایی و شهری به گوش می‌رسد، درستی این رقم را مورد تردید قرار می‌دهد.
کارشناسان معتقدند،تعداد فرشبافان در استان اردبیل چندین برابر این است و در بیشتر خانه‌ها، به ویژه در روستا‌ها در هر خانه‌ای دار فرشی برپاست.
صنعت فرشباقی در استان اردبیل از آن رو پر رونق است که یکی از مهمترین منابع درآمد خانوارها است و مردان و زنان این استان را برای رهایی از بی‌کاری یا به عنوان منبع درآمد به این صنعت روی آورده‌اند.
نقشه شکسته و اسلیمی ، زمینه فرش‌های تولیدی فرشبافان اردبیلی را تشکیل می‌دهد. از مهمترین طرح‌های این نقشه‌ها میتوان به طرح قیچی، تک گل ، ستاره ، ریز ماهی ، وان ، هریس، زیرخاکی ، کله قوچ ، زرین قلم، طرح قره باغ ، لچک ترنج و مانند این‌ها اشارهکرد.
بیشتر فرشبافان اردبیلی ، فرش‌هایی ارزان قیمت تولید می‌کنند و این باعث شده است فرش اردبیلی مشتریان مناسبی در کشور و جهان داشته باشد.
به گفته کارشناسان ، ۸۰ درصد فرش تولیدی در استان اردبیل ، به خارج از کشور و بیشتر به کشورهای آلمان ، ایتالیا ، فرانسه و ژاپن صادر می‌شود.
□ مسند
مسند درخشان‌ترین تولید دستی در استان اردبیل است که در سطح جهانی نیز از معروفیت ویژه برخوردار است.
کانون اصلی بافت مسند در استان اردبیل دهستان عنبران در بخش نمین شهرستان اردبیل است. ۹۰ درصد جمعیت سه‌هزار خانواری این دهستان به بافت مسند می‌پردازند.
کوهستانی بودن منطقه و نبود اراضی مستعد کشاورزی در این دهستان بیشتر زنان، مردان و حتی کودکان روستایی را به بافت مسند در کارگاه‌های خانگی وا داشته است.
هنرمندان این منطقه از کودکی خلق نقش‌های زیبا و ارزشمند را روی مسندهای تولیدی عنبراندر نقشه‌های زیبا بافته می‌شود که از مهم ترین آن‌ها میتوان به قزل گوز، بوته ، شعله ، نقشه گلدانی ، نازنازی ، قره باغی، قاپاق و گانگال سه پایه اشاره کرد.
استفاده از رنگ‌های گیاهی در بافت مسند این منطقه بر مرغوبیت و زیبایی مسند عنبران افزوده است. علاوه بر منطقه نمین ، در شهرستان خلخال نیز مسند بافی رونق دارد.
در این منطقه ، گاه مسندهای بسیار نفیس دیده می‌شود که هنرمندان خلخالی آن را به صورت برجسته می‌بافند.
کشورهای اروپایی به ویژه آلمان مشتاق خرید مسندهای تولیدی این منطقه‌اند و استان اردبیل می‌تواند نیازهای خریداران خارجی را تأمین کند.
□ ورنی بافی
عشایر و روستائیان منطقه مغان در استان اردبیل ورنی‌های نفیس تولید می‌کنند، و ثبت نقش و نگارهای زیبا روی ورنی ها ، بیشتر از طبیعت منطقه و شیوه زندگی عشیره‌ای الهام گرفته شده است.
در سال‌های نه چندان دور در این منطقه ، ورنی در سطحی گسترده تولید می‌شد اما گرانی آن رفته رفته از شمار مشتریان داخلی ورنی کاست.
پس از پیروزی انقلاب اسلایم ، صدور این فرآورده به خارج نیز به دلیل مشکلات ایجاد شده ، کاهش یافت و هم اکنون ورنی بافان مغان بر اساس نیاز بازارهای داخلی یا خارجی به تولید آن می‌پردازند.
مشکل بازاریابی و محدودیت صادرات ورنی به خارج از کشور، از دلایل افت این صنعت در استان اردبیل ، در سال‌های گذشته است.
□ جاجیم و گلیم
درگوشه کنار استان اردبیل بسیاری از زنان عشایر و روستایی به بافت جاجیم می‌پردازند.
نقش و نگارهای ساده و زیبای جاجیم و ارزانی نسبی آن کاربرد این فرآورده‌ها را به عنوان روکش‌های پشتی ، رو مبلی ، تزئین کیف، تو دوزی اتومبیل و … در میان مردم رواج داده است.
روستا‌های « نمهیل» و « برندق» شهرستان خلخال ، کانون اصلی تولید جاجیم در استان اردبیل است و محصول تولیدی این مناطق در منطقه معروف است.
بافت گلیم نیز در بیشتر مناطق روستایی به ویژه شهرستانهای اردبیل ، خلخال و بخش‌های نیر و نمین اردبیل رواج دارد. گلیم های تولیدی استان به صورت ساده ، تخته‌ای و نقشه‌های متفاوت بافته می‌شوند.
تولید گلیم در استان اردبیل چندان گسترده نیست و بیشتر اوقات به صورت محدود برای عرضه در بازارهای مصرف بافته می‌شود.
□ دیگر صنایع دستی
شال بافی ، بافت جوراب‌های پشمی، پشتی، قلاب دوزی، خورجین بافی ، صنایع فلزی و چوب، فرآورده‌های مسی، برنجی، نقره کاری، قلمکاری ، خاتمکاری، سفال گری از دیگر صنایعی است که در استان اردبیل رواج دارد.
حسن ختام کتاب اردبیل دو غزل زیبای آذری از شاه اسماعیل صفوی متخلص به ختایی است:
حسن رخسارین، کیم اولدو جان و دل حیران اونا،
وعده دور قمرنی تاپشیریر دوران اونا
چون سنین حسنین مثال یوسف کنعان دیر،
یوزینی هر کیم کی گورمز یوخ دورور ایمان اونا
آتش عشقینده ای خونخواره گوزلو دلبریم ،
اویله یانمیشدیر بوباغریم، یوخ دورور درمان اونا
گول یاناغین دلبرا، بس تازه تردیر هر زمان
قانلی یاشیمدان توکر هردم گؤزوم باران اونا
ظلمت ذلفونده کؤنلو بو ختایی خسته‌نین
خضره بنزر کیم، گورونمز چشمه حیوان اونا
ای پری، حسنین سنین ماه منور گورموشم،
اول یوز اوسته ابرتک ذلفون معنبر گورموشم
گرچی محشر بیر اولور اهل جهاندا ، ای صنم
فرقتینین هر گونون من راز محشر گورموشم
بسکی بولبول تک جهاندا عشق ایلن فرید ائده‌م،
عارضین باغ گولون چون ورد احمر گورموشم،
بس منیم ملک جهاندا طالعیم فیروز اولا،
تا سنین یوزون کیمی بیر سعد اکبر گؤرموشم.
بو ختایی نین مقامی آستانیندیر مدام
چون سنی شاه کرم اوزومنی قنبر گؤرموشم.