طشت گذاری

مراسم طشت گذاری

واقعه کربلا و بسته شدن فرات به روی امام حسین (ع) و یارانشان، و ایثارگری­ها سقای کربلا (حضرت ابوالفضل علیه السلام) برای رسانیدن آب به تشنگان، و حماسه­آفرینی آنانی که با لبانی تشنه، شهد شهادت را نوشیدند، به یقین، قداست و جایگاه والای آب را در فرهنگ شیعیان و به خصوص ایرانیان، که از دیرباز نیز از جایگاه خاص و معنوی برخورد بوده، عمق و وسعت بسیاری بخشیده است، تا بدانجا که انعکاس این امر را در جای­جای فرهنگ مردم و بخصوص در شکل­گیری آداب و رسوم و آئین­ها  شاهد هستیم.

از جمله مراسمی که می توان در این زمینه، معرفی نمود،  رسم “طشت گذاری” یا “طشت گردانی” است که  منسوب به اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان به طور عام می­باشد. ” در این آئین، طشت، نماد مشک سقای کربلا، نماد آب، نماد رود و نماد فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد.”  در اردبیل، این رسم از ۲۷ ماه ذیحجه آغاز می شود. در گذشته، این مراسم در روز اول با برگزاری در مسجد جامع، شروع می شد و از روزهای بعد، مساجد دیگر نیز به نوبت طشت گردانی می کردند. امروزه نیز این مراسم با اندک تغییراتی، در چندین روز با شور و حال خاصی در اماکن مخصوص (مثل حسینیه اوچدکان، مسجد جامع، مسجد اعظم و …) برگزار می گردد. به این صورت که دسته هاى زنجیرزنى و سینه زنى با نوحه­سرایی و نواختن طبل و شیپور و حمل عَلَم های عزاداری،  به یاد تشنگان کربلا، مشکى را پر از آب کرده و آن را به همراه طشت هایى از جنس برنز یا مس که به طور معمول بر دوش ریش سفیدان هر محله حمل مى شود، به مسجد می برند و بعد از طواف مسجد، طشت ها در جاى مخصوص خود قرار گرفته و با خواندن دعاى مخصوص طشت­گذارى، پر از آب می شود. از این طشت ها، بیشتر حاضران و عزاداران، مقداری آب به عنوان تبرک و جهت برآورده شدن حاجاتشان، برمی­دارند.

در مواردی نیز ممکن است طشت­ها قبلا در خانه­ای که صاحب آن نذر کرده، قرار داشته باشد. که در این صورت دسته­های عزادار به آن خانه رفته و پس از انجام عزاداری، طشت­ها را برداشته و به طرف مکان برگزاری مراسم به راه می­افتند.

در فرهنگ عاشورا در توضیح بیشتر این سنت  آمده:  مراسم طشت گذاری، “مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار می‏شود وطشت­های آب را  که رمزی از “فرات” می باشد در مساجد و حسینیه‏ها می‏آورند. این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر می باشد که به روایتی آن حضرت ، در روز ۲۷ ذیحجه‏، آب مشکها را در طشت­ها ریخته و تمام لشکر حُر و اسبان آنها را سیراب‏نمودند. “

این‏ مراسم از سه روز مانده به محرم در مسجد جامع،مسجد اعظم و سپس در مساجد دیگراجرا می‏شود.طشتها را بالای سرها می‏گیرند و مسجد را دور می‏زنند،سپس در داخل آنهاآب می‏ریزند.مردم دست به طشت و آب آن می‏زنند و این آئین، نوعی بیعت با امام حسین‏«ع‏» ‏و حمایت از عباس‏«ع‏»است. مردم آب طشت ها را در شیشه‏هایی برای شفا و تبرک برمی‏دارند.”آیین تشت‌گذاری یکی از قدیمی ترین سنتها و مناسک ایرانی است که جمع کثیری از مردم ترک زبان ایران، با این آیین عزاداریهای محرم را شروع می‌کنند.

مراسم تشت گذاری، مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار می‌شود و تشت‌های آب را که رمزی از فرات می‌باشد در مساجد و حسینیه ها می‌آورند و این سنت به پیروی از اقدام امام حسین و یادآور رفتار جوانمردانه او در مقابل سپاه حر می‌باشد که به روایتی آن حضرت، در روز ۲۷ ذیحجه، آب مشکها را در تشتها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب کردند.

آیین تشت گذاری در استانهای ترک زبان، از ریشه دارترین آیینهای ماه محرم است که در روزهای پایان ماه ذی الحجه برگزار می‌شود و در حقیقت، برگزاری این آیین، آماده شدن حسینیان برای برگزاری مراسم سوگواری امام حسین را نشان می‌دهد.

محتویات

۱ علل برگزاری این مراسم
۲ تاریخچه برگزاری آیین تشت گذاری
۳ فلسفه تشت گذاری
۴ آیین تشت گذاری در اردبیل
۵ منابع

علل برگزاری این مراسم

در ارتباط با علل برگزاری مراسم تشت گذاری نظرات و احتمالات مختلفی وجود دارد، اکثرا اعتقاد بر این است که با انجام این مراسم، اهمیت آب و جایگاه آن در حادثه کربلا مورد توجه قرار می‌گیرد.

براساس روایتهای تاریخی، در مسیر راه کاروان کربلا قبل از رسیدن به دشت نینوا، سربازان حر بن یزید ریاحی در منطقه‌ای به نام «زباله» راه بر کاروان بسته و حرکت آن را متوقف ساخته‌اند.

در این محل، امام حسین علیرغم کمبود آب دستور می‌دهند تشتها توسط آبهای موجود در مشکها پر شود که هم یاران حسین و هم سربازان حر از آن استفاده کنند و نیز احشام موجود در هر دو کاروان نیز سیراب شوند.

تاریخچه برگزاری آیین تشت گذاری

هرچند که مراسم تشت گذاری از دوران صفویه در اردبیل برگزار شده و قدمتی چندین ساله دارد اما در دو سه دهه اخیر برگزاری این مراسم در سایر شهرهای استان و برخی استانهای همجوار چون آذربایجان شرقی و غربی و زنجان، آستارا، تالش و… نیز مورد توجه قرار گرفته‌است.

این مراسم که به نوعی محبت عزاداران به اهل البیت را نشان می‌دهد، چند سالی است که در استانهایی غیر از استانهای ترک زبان نیز مورد توجه قرار گرفته و طی دو سال اخیر در ورامین، مازندران و… نیز برگزار می‌شود.

بعد از قرار گرفتن تشتها در سکوهای مخصوص و در میان حزن و اندوه حاضران، دعای مخصوص خوانده می‌شود و از آب تشت به عنوان تبرک، اکثریت حاضران و عزاداران استفاده می‌کنند.

بر اساس متن کامل و قدیمی دعای تشت گذاری که به صورت تلفیقی با استفاده از سه زبان فارسی، ترکی و عربی نوشته شده، می‌توان حدس زد آیین تشت گذاری ریشه در عصر صفویه(که امرای آن ترک زبان و شیعه بودند) داشته باشد.

فلسفه تشت گذاری

درباره فلسفه مراسم تشت‌گذاری چنین می‌گویند: روزی که «حر بن ریاحی» با دو هزار نفر از سپاهیان خویش راه را بر امام حسین (ع) بست و به امام گفت که باید با یزید بیعت کند و امام امتناع کرد.

ابا عبدالله الحسین (ع) وقتی خستگی و تشنگی را در چهره سپاهیان حر مشاهده کرد، دستور دادند که آنها را سیراب کنند. حتی دستور دادند به چهارپایان سپاه حر نیز آب دهند، چون این اتفاق در ۲۷ ذی‌الحجه روی داد، لذا مردم اردبیل در این روز مراسم تشت گذاری را انجام می‌دهند.

مراسم تشت گذاری به این صورت است که یکی دو نفر از عزاداران حسینی کوزه‌ای بر دوش می‌گیرند و دور مسجد را می‌گردند و بقیه نیز از پشت سر آنان حرکت می‌کنند و نوحه و رجز می‌خوانند. این رجزها بیشتر در بیان بزرگواری‌های سقای بزرگ کربلا و سپهسالار راه حق حضرت عباس است.

هدف تشت‌گذاری این است که جوانمردی‌ها و فداکاری‌های حضرت ابوالفضل (ع) را نشان دهد که همواره خود را به آب و آتش می‌زد تا با جرعه‌ای آب گلوی خشکیده کودکان خیمه‌های امام حسین (ع) را تر کند.

آیین تشت گذاری در اردبیل

رسم «تشت گذاری» یا «تشت گردانی» از جمله مراسمی است که منسوب به شهر اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان، به طور عام است؛ در این آیین، «تشت» نماد مشک سقای کربلا و آب، نماد رود فرات است که به روی حسین و یارانش بسته شد.

مراسم تشت گذاری در اردبیل از ۲۷ذیحجه شروع می‌شود و در ۳۰ ذیحجه به پایان می‌رسد. براساس یک رسم قدیمی، شهر اردبیل به شش محله بزرگ تقسیم می‌شود و هر یک از محلات کوچک نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی، تابع یکی از این محلات ششگانه می‌شود.

شروع تشت گذاری در سه روز مانده به محرم طوری برنامه ریزی شده‌است که هر روز در دو محله بزرگ این مراسم برگزار شود.

تشتهایی که در این مراسم مورد استفاده قرار می‌گیرند، گرد و از جنس برنز یا مس است، بعد از عزاداری، ریش سفیدان در هر محله، تشتها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می‌شوند. حاضران در مسجد به احترام به پا خواسته و در جلو آنها دسته سینه زنی با شعار «الدخیل یا ابوالفضل» سینه می‌زنند.

پس از آن، ریش سفیدان با دور زدن مسجد، تشتها را در جای مخصوص خود قرار می‌دهند، آنگاه تشتها را از آبی که در کوزه‌ها بر دوششان حمل کرده‌اند، پر می‌کنند.

برخی از مورخان بر این باورند که احداث جایگاه تشت در مساجد اردبیل بعد از روی کار آمدن حکومت صفویه انجام شده‌است، یکی از ویژگیهای معماری مساجد اردبیل این است در مساجد شهر جایگاه و سکوهایی خاص وجود دارد که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد.