قلعه اولتان
قلعه اولتان
قلعه اولتان نام دژی کهن است در شمال استان اردبیل ایران نزدیک به شهر پارس‌آباد قلعه اولتان در کنار رود ارس واقع شده است و در همسایگی روستای کهن اولتان قرار گرفته است. این دژ در مساحت ۳۲۰ هزار متر مربع بنا شده است. این قلعه با ترکیب بجا مانده از آن یک دژ نظامی را تداعی می کند. این دژ نخست بدست اشکانیان پدید آمد و تا سده ۱۲ هجری مورد استفاده قرار گرفته است. با توجه به حدس و گمان های کاملاً علمی هنوز قسمت اعظم ساختمان های قلعه در زیر خاک مدفون است. معماری منسجم دوره اشکانی تا اسلامی در قلعه اولتان قالاسی کشف شد. باستان شناسان در کاوش قلعه اولتان قالاسی با مجموعه منسجم معماری متعلق به دوره های مختلف اشکانی تا اسلامی مواجه شدند که بیشتر آثار یافت شده به دوره قرن سوم و چهارم هجری و ادامه معماری دوره ساسانی تعلق داشت. آثار متعددی از قبیل تنور، اطاق های متعدد، بخاری و چهار طبقه طاقچه نیز در فضاهای معماری قلعه کشف شده است که با استفاده از اندود گچ تزئین شده بودند.
قلعه اولتان
تازه ترین کاوش های باستان شناسی در محوطه قلعه تاریخی اولتان قالاسی، در اردبیل، منجر به کشف آثار متعدد معماری از دوره اشکانی تا دوران اسلامی و قاجار شد. در کاوش قلعه اولتان قالاسی با مجموعه منسجم معماری متعلق به دوره های مختلف اشکانی تا اسلامی مواجه شدیم که بیشتر آثار یافت شده به دوره قرن سوم و چهارم هجری و در امتداد معماری دوره ساسانی تعلق داشت». «در داخل حصار قلعه به گورستانی برخورد کردیم که به دوره اسلامی تعلق دارد اما کاوش ها در این گورستان نشان داد که تدفین های انجام گرفته روی فضاهای معماری دوره تاریخی بوده است که احتمالا در همان زمان تدفین از این فضاهای معماری خبر نداشتند.» در حصار جنوبی قلعه کاوش های باستان شناسی منجر به کشف مجموعه منسجم و منظمی از معماری، احتمالا متعلق به خانه ای اشرافی کشف شد که در آن حمام، دستشویی نیز یافت شد. «در حین کاوش یک توالت فرنگی پیدا کردیم که درست شبیه توالت فرنگی های امروزی است و احتمالا به دوران تاریخی تعلق دارد. در این توالت با استفاده از تن پوشه های سفالی مسیر ورود و خروج آب را تعبیه کرده بودند.» آثار متعددی از قبیل تنور، اطاق های متعدد، بخاری و چهار طبقه طاقچه نیز در فضاهای معماری قلعه کشف شده است که با استفاده از اندود گچ تزئین شده بودند. «در کنار یکی از تدفین ها پایه ستونی متعلق به دوره تاریخی کشف شد که احتمالا نشان می دهد در گذشته بنای مهمی در این بخش از قلعه وجود داشته است.» هم چنین اطلاعات لایه نگاری در حصار قلعه نشان می دهد که این حصار در دوران تاریخی ساخته شده و سپس در دوره اسلامی تغییراتی در آن به وجود آمده است. این قلعه در دوره اشکانی ساخته شد اما شکوفایی آن در دوران ساسانی و اوایل اسلامی بوده است. «اولتان قالاسی با ۵۰ هکتار وسعت یک شهر قلعه است. به این ترتیب فضاهای مسکونی داخل قلعه و فضاهای صنعتی از قبیل کارگاه های فلزگری، شیشه گری و سفال در بیرون از قلعه بوده است.» به گفته وی دور تا دور شهر خندقی ۱۵ متری ساخته شده است که قلعه را از گزند دشمنان در امان می دارد. هم چنین این خندق را به وسیله دو کنال آبی که از رود ارس کشیده شده بود؛ پر نگه می داشتند. هیات باستان شناسی در این فصل کاوش موفق به کشف ۴۰۰ متر مربع فضای معماری شدند که قرار است با ایجاد سوله و مرمت آثار کشف شده، این قلعه تاریخی به سایت موزه تبدیل شود. قلعه در کنار رود ارس با حصاری به بلندی ۵/۵ متر ساخته شده است. عرض این حصار ۳/۵ متر است. بخش های مختلف قلعه هنوز سالم مانده و در صورت مرمت می تواند به یک مکان گردشگری منحصربه فرد تبدیل شود.»
بقایای به جا مانده از بنای قلعه، بیش از هر چیز یک دژ نظامی را تداعی می‌کند، دژی که ابتدا به دستور پادشاهان اشکانی ساخته شد اما هیچ گاه استفاده از آن به این دوره تاریخی محدود نشد و تا سده ۱۲ هجری همچنان مورد استفاده حکومت ها قرار داشت. آنقدر که در کاوش های باستان شناختی سفال های متنوعی از دوره اسلامی در قلعه کشف شد. البته باستان شناسان معتقدند هنوز بخش هایی از این قلعه زیر خاک قرار دارد که بیرون آمدن آنها و کشف بقایای آن می تواند زوایای دیگری را از تاریخ دوران استفاده قلعه روشن کند.
در گذشته دور تا دور قلعه خندقی ۱۵ متری ساخته شده بود که قلعه را از گزند دشمنان در امان می‌داشت. نظامیان این خندق را به وسیله دو کنال آبی که از رود آراز (ارس) کشیده شده بودند پر نگه می داشتند تا احتمال حمله به حداقل برسد.
باستانشناسان در کاوش قلعه اولتان قالاسی با مجموعه منسجم معماری متعلق به دوره های مختلف اشکانی تا اسلامی مواجه شدند که بیشتر آثار یافت شده به دوره قرن سوم و چهارم هجری و ادامه معماری دوره ساسانی تعلق داشت. تنور، اطاق های متعدد، بخاری و چهار طبقه طاقچه جزئیاتی بودند که پیشرفته بودن معماری این بنا را نشان می دادند. به خصوص که بیشتر فضاها هم با استفاده از گچ تزئین شده بودند.
اولتان قالاسی که به دلیل وسعت زیادش یک شهر _ قلعه به حساب می آید، فضاهای مسکونی و صنعتی زیادی را در داخل محوطه و خارج از آن دارد و اگر از یک راهنما درباره قسمت های مختلف قلعه بپرسید احتمالا اتاقک هایی را در بیرون از دژ به عنوان کارگاه‌های فلزگری، شیشه‌گری و سفال نشان تان خواهد داد.
در داخل حصار قلعه گورستانی دیده می شود که به دوره اسلامی تعلق دارد اما کاوش‌ها در این گورستان نشان داد که تدفین‌های انجام گرفته روی فضاهای معماری دوره تاریخی بوده است که احتمالا در همان زمان تدفین از این فضاهای معماری خبر نداشتند. درکنار یکی از تدفین‌ها پایه ستونی متعلق به دوره تاریخی کشف شد که احتمالا نشان می‌دهد در گذشته بنای مهمی در این بخش از قلعه وجود داشته است.
علاوه بر این، در حصار جنوبی قلعه هم کاوش‌های باستان‌شناسی منجر به کشف شواهدی شد که فرضیه تکمیل دژ در سال های بعد از ظهور اسلام را تایید می کند. باستان شناسان در این بررسی ها به مجموعه ای برخوردند که احتمالا متعلق به خانه‌ای اشرافی بوده است. خانه ای با حمام و دستشویی و حتی توالت فرنگی! در همان زمان باستان شناسان اعلام کردند که این توالت فرنگی شبیه توالت فرنگی‌های امروزی است و احتمالا به دوران تاریخی تعلق دارد. در این توالت با استفاده از تن‌پوشه‌های سفالی مسیر ورود و خروج آب تعبیه شده بود.