مراسم سوگواری ایام محرم
مراسم سوگواری ایام محرم
مراسم سوگواری ایام محرم همه ساله در اردبیل با شور خاصی برگزار می شود. در نخستین شبهای این ماه، تکیه های عزاداری برپا و درکنار آن مسجدها، حسینیه ها عرصه گرد آمدن سوگواران می شوند.
دسته های عزاداری شکل می گیردو داغداران امام حسین (ع) رخت یکسره سیاه به تن دارند. گروه هایی سینه می زنند. برخی نیز زنجیرزنان در این ماتم شرکت جسته اند. دسته ها در خیابان های شهر به راهمی افتند. نوحه خوان، سوزناک می خواند. عزاداران پاسخ می دهند و طبل و سنج نیزنوایشان را همراه می کند .
در اردبیل نیز- که شهری مذهبی تاریخی است- و مردمانشهمچنان پای بند سنت های مذهبی دیرینشان هستند این آئین ها حال و هوای ویژه ایدارند .
گروه های عزادار در گذر از خیابان ها از سوی بانیان تکیه های بزرگ وخانواده های شهدا، با چای و شربت نذری پذیرایی می شوند.
پوشیدن رخت سیاه– بویژه در کودکان- نذری است که همچنان در میان مردم رواج دارد. تهیه شام، آش، شربت،حلوا و… از جمله دیگر نذرهایی است که مرم اردبیل همه ساله در این ایام ادا میکنند.
مراسم عزاداری هر شب شور بیشتری می یابد در روز عاشورا نیز از بامداد تا ساعتی پس ازنیمروز، شبیه خوانی روز عاشورا و بازآفرینی وقایع این روز برگزار می شود. این آئینچنان که اشاره شد در فضای باز و با بهره گیری از عوامل بسیار از جمله بازیگران وسیاهی لشکرهای متعدد، لباس های ویژه، اسب ودیگر تجهیزات، اجرا می شود.
گروهبازیگران تعزیه اردبیل سالیان دراز است که این آیین را به اجرا درمی آورند و همه سالهنیز با وجود گرمای شدید و سرمای سوزان منطقه، مردم اردبیل و شهرهای مجاور، برای دیدناین مراسم در این محل گرد می آیند. تعزیه خوانی اردبیل به گفته صاحب نظران یکی ازباشکوه ترین تعزیه های کشور است.
سرانجام در غروب عاشورا، مراسم شام غریبانبرگزار می شود و عزاداران در ماتم این روز جانگزا به سوگ می نشینند. همانند چنینآئین هایی در روستاهای منطقه اردبیل نیز برگزار می شوند.
روز اول محرم هر روز دسته‌ی یکی از محلات شش‌گانه و شعبه‌هایش به بازار وخیابان می‌آیند و عزاداری میکنند. اخیر نظمی به این حضور داده‌اند وچون شهر ششمحله دارد، روز اول محرم و نهم محرم و یک روز جمعه، که مابین اینده حتماً واقعمی‌شود، تعطیل است. [البته الانه آن روز جمعه (و یا یکی از روزهاییکه دسته‌ی خاصی ندارد) معمولاً دسته‌ی دانشجویان دانشگاه و با حضور چهره‌های علمی شهر به شهر می‌آیند و عزاداری میکنند، چون در بین این دسته اهالی شهرهایمختلفی وجود دارند، نوع مراسمات بسیار متفاوت می‌شود، نمی‌دانم شاید به ابتکار استاد جابر عناصری، چون در این روزها معمولاً خیلی فعال هستند] ایندسته‌هاروزی که قرار است به صورت کامل و با تمام شعب به بازار بیایند،تشریفات خاصیدارند و سعی تمام در برگزاری وظیفه‌شان به صورت کامل را دارند،)اصطلاحاً می‌گویند امروز “بازارا چی‌خا‌جیوگ”] از صبح تدارک حرکت آماده می‌شود و وقتی بزرگان محله آماده شدند، اول بیرق بزرگ محله در پیش حرکت می‌کند، این بیرق ها بعضاً بسیار قدیمی و عمر بیش از چند قرن را دارند و با دقت و وسواس نگهداری شده‌اند، برای مثال بیرق مسجد عالی‌قاپو را نادر شاه اهدا کرده و هنوز موجود است ]البته خود مسجد عالی‌قاپو پارسال در طرح جامع شهری قرار گرفت و خرابش کردندتا از نوبسازند و امسال به صورت یک چادر بزرگ در مقابل بقعه‌ی شیخ‌صفی قرارگرفته‌است.] پشت بیرق بزرگان محله و علما با احترام و رعایت ردیف وترتیب حرکت میکنند، و بعدش طبال‌ها و دسته‌های سینه‌زنها یا دسته‌ی زنجیرزنها.پیراهن های سینه‌زنی و زنجیرزنی مخصوص است و طبل و شیپور-زنان هم لباسهای مخصوصی دارند.
نوحه‌های زنجیرزنی و نوحه‌خوانی هم متفاوت است و هردسته هم نوحه‌خوان خودش را دارد. [اصطلاحاً می‌گویند فلانی “زنجیر دی” یعنی فلانی برایزنجیرزنان نوحه می‌خواند] منهای سوز و گدازی که در نوحه‌ها وشاه‌بیت‌ها نهفته است، ترتیب عجیب و زیبایی صفوف که گاه به بیش از ۳۰۰ نفر هم می‌رسد، تاثیرگذار است. سینه‌زنان دست چپ را بر سینه گذاشته و با دست راست ضربات آهنگین و هماهنگی بر سینه وارد میکنند که تابع حالات نوحه است و فرمول خاصی برای هرنوحه دارد. این همه آداب که نمی‌توانم خوب شرح دهم، فقط برای نشاندادن ادب و احترامی است که امام حسین (ع) قائلند.[
وقتی دسته‌ی محله (یکی از شش‌گانه) حرکت کرد، پشت سرش “خولا”های شبه ترتیب با همان ترکیب حرکت میکنند و از محلات بزرگ و راسته‌بازار] همان بازار بزرگ سنتی اردبیل که مسجد جامع هم در آن واقع است] می‌گذرند و مردم از این دسته پذیرایی میکنند و به نوحه‌خوانش خلعت می‌دهند و وقتی به محله‌یخود بازگشتند مراسم پایان یافته و فردا نوبت محله‌ی دیگر است. دسته‌ها در شب‌هایدیگر به مساجد داخل شاخه‌ی خویش رفته و عزاداری میکنند. که این هم اعمالی مانند استقبال از دسته‌ی مهمان و ادای احترام و سلام توسط گروه طبل و شیپور و علم هنگام رسیدن به همدیگر و غیره را دارد.