مرحوم رحیم موذن زاده اردبیلی
مرحوم رحیم موذن زاده اردبیلی- روح الارواح و نفوذ آن در نغمات مذهبی
اردبیل ازمناطقی است که صداهای ماندگاری ازآنجا به گوش جهانیان رسیده است . برای نمونه میتوان به صداها ی خانواده موذن زاده اردبیلی اشاره کرد. یکی از نخبگان وهنرمندان اردبیلی مرحوم موذن زاده اردبیلی است.
مرحوم رحیم موذن زاده اردبیلی درسال ۱۳۰۳دراردبیل به دنیا آمد. پدرش شیخ عبدالکریم بسیار خوش صدا خوش خلق و آشنا به ردیف های موسیقی بود. شیخ عبدالکریم در سال ۱۳۲۶از رادیو اذان گفت و بعد ازآن پسرش رحیم نیز بااو همراه شد. اذان ماندگار رحیم موذن زاده دردستگاه بیات ترک گوشه روح الارواح اجرا شده است.
موذن زادگان
پدر رحیم موذن زاده اردبیلی، تا دهه ۲۰ در منطقه اردبیل به وعظ و اذان‌گویی مشغول بود و نخستین بار به خاطر اذانی که در این سال در رادیو گفته بود، شهرت پیدا کرد. در خانواده موذن زاده که اغلب به فعالیت‌های مذهبی و اذان‌گویی پرداخته‌اند، رحیم موذن زاده، فرزند ارشد شیخ عبدالکریم، راه پدر را با جدیت بیشتر پی گرفت و عملا پس از درگذشت پدرش، به جای او قرائت اذان را ادامه داد. برادران رحیم، سلیم و داوود نیز اذان می‌گویند. رحیم برادر دیگری نیز داشته است به نام نعیم که اذان می‌گفته است ولی در سن ۲۵ سالگی از دنیا می‌رود. نام خانوادگی رحیم در شناسنامه، موذن است اما گویند‌گان رادیو همواره از نام موذن زاده برای معرفی او استفاده کرده‌اند.
البته این اذان گفتن در خانواده استاد موروثی بود و بیش از ۱۵۰سال است که در خانواده ایشان اذان می‌گویند. حتی زمانی که در اردبیل آن موقع‌ها شناسنامه می‌دادند به تناسب شغل و حرفه نام خانوادگی انتخاب می‌کردند. به پدر استاد موذن زاده هم گفته بودند تو چکاره‌ای؟ گفته بود موذن و گفته بودند نام خانوادگی شما موذن است.
مرحوم موذن زاده درباره علت نام خود به ایسنا گفته بود زمانی که پدرش فوت می کند و او جایش می رود گوینده‌ها می‌گفتند اذان، اذانی که به وسیله استاد موذن، ” زاده اردبیلی” گفته شده است. لذا این “زاده اردبیلی” از آن موقع به اسم ما اضافه شد.
خانواده موذن زاده از قدیم الایام با موسیقی و دستگاه‌های موسیقی آشنایی داشته‌اند و به طور موروثی این کار را ادامه می‌داده‌اند و همواره با موسیقی مانوس بوده‌اند. موذن زاده‌ها در عین آشنایی با موسیقی در کلاس‌های برخی از استادان موسیقی نیز شرکت می‌جسته‌اند.
یک صدایی با خدا
الان ۵۰ سال است که کسی نتوانسته روی این اذان مرحوم موذن زاده اذان بگوید حتی برادرش سلیم که صدای گیرا و زیبایی دارد و از نظر استاد این خواست خدا بود. همان خدایی که می‌گوید اگر با من یک‌صدایی کنید، محبت شما را به قلوب همه می‌اندازم. البته او ۲۰ سال پیش می‌خواست یک اذان دیگر به مدت ۱۵ دقیقه که در وسط آن دعاست را پر کند، اما نگذاشتند و گفتند که اذان ۶ دقیقه بیشتر نمی‌شود.
عاشقانه‌های ایرانی
اذان مشهور موذن زاده که در گوشه روح الارواح آواز بیات ترک خوانده شده است، اذانی است که رحیم موذن زاده در سال ۳۴ در میدان پانزده خرداد خوانده است. گوشه روح الارواح گوشه‌ای است که مخصوص حالات روحانی و لحظات متعالی صحبت و گفت‌وگو با معشوق و محبوب است.
به گفته استاد موذن زاده، او در حالی که روزه‌دار بوده، اذانی می‌گوید تا برای ایران و اسلام یادگاری ارزنده باشد. موذن زاده برای ضبط این اذان گوشه‌های مختلفی را می‌آزماید، اما هیچکدام مورد پسندش واقع نمی‌شود تا این‌که مناسب‌ترین گوشه را روح‌الارواح می‌بیند.
به نوشته وبلاگ “موذن زاده”(moazenzadeh.blogfa) او بارها گفته بود: “از ضبط این اثر همیشه یک احساس غرور معنوی در طول سال‌های گذشته با من همراه بوده است و اگر تنها همین ثروت معنوی باقی بماند برای من کافی است”.
رازتاثیر گذاری
اما راز این همه تاثیرگذاری و نفوذ اذان موذن زاده در چیست؟ تحلیلگران زمانی به این پرسش اینگونه پاسخ داده بودند: ” بخش مهمی از پاسخ این سوال را باید در موسیقی ایرانی جست‌وجو کرد. پیش از هر چیز باید گفت که دامنه تاثیر موسیقی ایرانی بسی فراتر از سرزمین ایران بوده است و به این معنا در میان اعراب نیز هنگام قرائت قرآن و حتی آوازها، اعراب نیز ناگزیر متوسل به همان پرده‌ها و گوشه‌های موسیقی ایرانی شده‌اند”.
روح الارواح و نفوذ آن در نغمات مذهبی
به اعتقاد برخی از کارشناسان ترکیب اضافی روح‌الارواح از قرن یازدهم در موسیقی ایران مشهود است. خواندن اذان در این گوشه در بین مسلمانان رایج بوده است و اعم از منبری‌ها، روضه‌خوانان، نوحه‌خوانان و همچنین موذنین با این گوشه آشنا بوده‌اند، این گوشه حالتی از طمانینه و آرامش را به شنونده القا می‌کند مناسب با هنگام شنیدن اذان که شنونده آماده اقامه نماز است.
اخلاص و آشنایی با موسیقی: راز ماندگاری این اذان
موذن زاده در گفت‌وگویی که پیش از این با ایسنا داشته است، راز تاثیرگذاری اذان‌اش را در اخلاص دانسته است که اذانی که از نیت صافی و دلی پاک گفته شود، هر آدمی را به مسجد می‌کشاند.
در همین گفت‌وگو، موذن زاده موسیقی را جوهره روح آدمی می‌داند که روح را صیقل می‌دهد، خاصه موسیقی سنتی. یکی از گلایه‌هایی که موذن زاده دارد این است که «بسیاری از موذنین در اکثر اجراهای خود از عرب‌ها تقلید می‌کنند در حالی که باید در خواندن اذان ابتکار و نوآوری داشته باشند، چون با تقلید چیز ماندگاری را نمی‌توانند از خود به یادگار بگذارند.»
هیچکس نتوانست اذان موذن زاده را تقلید کند
اذان سلیم موذن زاده اردبیلی بخش بررسی آواهای آسمانی بیست و یکمین جشنواره موسیقی فجر را پایان داد. در این برنامه که به یاد مرحوم رحیم موذن‌زاده اردبیلی برگزار شد برادرش بخشی از مناجات و اشعار مذهبی را به دو زبان عربی و ترکی اجرا کرد که مورد توجه حاضران در جلسه قرار گرفت.
علی معلم دامغانی پیش از اجرای موذن زاده در سخنانی با اشاره به سابقه اذان در میان مسلمان گفت:« زمانی که پیامبر خواست شعاری را برای دین آسمانی خود اعلام کند از همفکری مسلمانان استفاده کرد.هرکس پیشنهادی کرد تا سرانجام به کلام آدمی رسید که به صورت بدیع و شگرف و بی‌توجه به عربیت و عجمیت به عنوان نشانه رحمت خداوند اعلام شد.»
وی اذان موذن زاده اردبیلی را یکی از بدیع‌ترین نمونه‌های اذان دانست که نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان مورد توجه قرار گرفته است:« رحیم موذن زاده را در عرفات زیارت کردم و به یاد دارم که ایشان در آنجا برای آخرین بار اذان جاودانه خود را اجرا کردند که بسیار مورد توجه حاجیانی که از سایر مناطق جهان آمده قرار گرفت و فکر می‌کنم او هم به آرزوی خود رسید.»
معلم با اشاره به این که این خاندان متعلق به اردبیل یا سرزمین مقدس ایرانی هستند افزود:« سابقه آواهای مقدس در این منطقه مانند سایر مناطق ایران به گذشته دور و عصر زروان می‌رسد. ایزدی که نشان عقاید یکتاپرستی ایرانیان بود. »
معلم در بخشی از صحبت‌هایش گونه‌های آواهای مذهبی را به ۳ بخش ساده خوانی، میان خوانی و مرصع خوانی تقسیم کرد:«مرصع خوانی اوج آواهای مذهبی است که در آن خواننده نه تنها باید به ۳ زبان عربی، فارسی و ترکی مسلط باشد آواهای موسیقی این ۳ زبان را بداند و بتواند در دستگاه‌های موسیقی بلکه بخواند. خانواده موذن زاده چنین هستند.»
وی گفت:« در این سالها بسیاری از استادان اذان‌های مختلفی را خواندند، اما هیچکدام نتوانستند اذانی دلنشین شبیه آنچه موذن‌زاده خواند را تقلید کنند.»
برای دانلود اذان های مرحوم « موذن زاده اردبیلی » بر روی لینکهای زیر کلیک کنید :