نیر
نیر
دوران ماقبل تاریخی نیر از روی آثار بجا مانده در منطقه و دوران تاریخی منطقه ( دهکده، معابد و دژهای صخره‌ای که در دل زمین کنده شده‌اند) قابل مطالعه است. به طور کلی کثرت معماریهای صخره‌ای در منطقه که یادمانهای ماندگار و پایداری از زمان کهنند اولین وسیله شناخت پیشینه تاریخی نیر میباشند و دوم متون تاریخی اعم از سالنامه‌های آشور و اوراتور و متون هخامنشی است که نشانگر تحولات تاریخی در آن روزگار پرتلاطم هزار ساله است.
اطلاق لفظ زیکرتو در عصر مادها و اوایل هزاره اول و لفظ ساکارتی در عصر هخامنشی به معنی (سرزمین ساکنان در غارهای سنگی)، وجود معابد میترائیسم و نیز اشارات متون اوستا بر وجود بناهایی مثل دژ زیر زمینی و نیز متون شاهنامه که سرشار از چنین اشاراتی است مؤید قدمت این منطقه است. متون دوران اسلامی نیز موضوع فوق را تایید می‌کند. چرا که در صحبت از اردبیل در کتاب معتبری چون احسن التقاسیم (قرن ۴ هجری) اشاره به این نکته شده است که «بیشتر خانه‌ها را در زیر زمین ساخته‌اند».
بنا به نوشته بلاذری: « نیر دیهی بود و کوشک کهنه و درهم شکسته‌ای داشت. مرّبن عمر موصلی طایی در آنجا فرود آمد و بنیاد نهاد و پسرانش را در آن سکنی داد که به ظن قوی، اینان کوشکهایی در آن قریه بنا کردند و به صورت شهری درآوردند که احتمالاً باید همان قریه نیر باشد. و بازار جابروان را بنیاد نهاده، برزگش ساختند.» یکی از پسران مرّبن علی از سرکشان آذزبایجان بود و در سال ۲۱۲ هجری محمد بن حمید طوسی او را دستگیر ساخته به بغداد فرستاد ولی او بار دیگر به آذربایجان برگشته و به حکمرانی خود پرداخت ابن خردابه در کتاب مسالک و ممالک (تالیف سالهای ۲۳۰-۲۳۴) او را خداوند جابروان و نیریز می‌خواند. جابروان یکی از شهرهای آذربایجان بوده و یاقوت حموی می‌نویسد که در نزدیکی نریز (نیر فعلی) بوده ولی از بلاذری نقل شده که در نریز و در نزدیکیهای اردبیل بوده است. طبق اظهار نظر مطلعین نام اصلی آن نرسی بوده است و چنین مشهور است که نرسی پادشاه مشهور ساسانی آن را آباد کرده است. این نام در نوشته‌های قدیمی این شهر دیده شده است.اکثر قریب به اتفاق مردم پل ارتباطی واقع در شهر نیر را به عنوان سمبل شهر می‌دانند که به نام قیرمیزی کورپی(پل قرمز) مشهور است این پل که بر روی رودخانه آغلاغان احداث شده منصوب به دوره سلطنت شاه عباس صفوی می‌باشد. سنگ نبشته‌هایی که در پایه اصلی این معماری نفیس بکار رفته نشان از نوعی سنت اسلامی دارد که در این میان آیه شریفه « بسم‌ا… الرحمن الرحیم » زینت بخش دیگر نوشته‌های این بناست.
در ساختن این پل اصول مهندسی در امر پل سازی در نهایت خود به کار رفته است و این امر در کاربرد قوسهایی است که مقاومت و استحکام پل را در نهایت درجه تضمین نموده است. پل دارای چهار دهانه اصلی و نیز سه دهانه کوچکتر روی پایه‌های خود است که موسوم به دهانه‌های دفع آبهای طغیانی است.
این پل دو قسمت شهر را به یکدیگر متصل می‌سازد و در گذشته عبور و مرور مسافرین تبریز-اردبیل از روی آن انجام می‌گرفت ولی امروزه پل جدیدی در کنار آن ساخته شده است. این پل چند سال قبل مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است
از سوغاتیهای محلی عسل در رده اول قرار می‌گیرد و چون از گلهای مختلف و پرعطر دامنه‌های سبلان تهیه گردیده است از مشهوریت بیشتری برخوردار می‌باشد و اصطلاحاً به آن عسل سبلان می‌گویند. از دیگر سوغاتیهای منطقه می‌توان به پنیر و کره محلی اشاره کرد.
یکی دیگر از سوغاتیهای محلی گیاهیست بنام بولاغ اوتی که در چشمه‌های بولاغلار و تعدادی دیگر از چشمه‌های منطقه رشد می‌کند و خاصیت داروئی (ضد مرض قند) دارد.
آثار تاریخی :
شیران:
این تپه در قره شیران یکی از دهستانهای بخش مرکزی شهرستان نیر واقع شده است. گورهای مکشوفه در آن به سده هشتم و نهم قبل از میلاد منسوب است که این قبرها به سه دسته عمده تقسیم می‌شوند گروه اول اغنیا ، گروه دوم مردم عادی و گروه سوم حیوانات و قابل مقایسه با اشیاء بدست آمده در مارلیک.
تپه قلعه تپه‌سی:
این تپه در روستای آق چای علیا از توابع بخش کورائیم شهرستان نیر قرار دارد. قدمت این تپه مربوط به دوران اسلامی می‌باشد و در تاریخ ۱۰/۳/۱۳۸۲به شماره ۸۸۹۸ به ثبت رسیده است.
تپه‌های شمس آباد:
این تپه‌ها در روستای شمس آباد کورائیم جای دارد و به دوره سامانی و اوائل اسلام منسوب است که خاکبرداری زراعتی قسمت بیشتر آن را از بین برده و در حال تخریب کامل است.
سنگ نبشته‌های اورارتویی:
این سنگ نبشه‌ها که به خط میخی میباشند در روستاهای اطراف شهر نیر واقع شده‌اند تعدادی از این سنگ نبشته‌ها هم اکنون در روستای دابانلو روبروی مسجد این روستا به طور ردیف چیده شده و به صورت قوچهایی تراشیده شده از سنگ میباشند. همچنین در روستای ویرسق و روبروی قبرستان قدیمی مشرف به تپه‌های قریه قره تپه حیوانی به صورت قوچی بزرگ و تراشیده شده از سنگ سیاه وجود دارد که به علت بی‌توجهی قسمتهای از آن کنده شده است.
بقعه کورائیم:
بقعه کورائیم در منطقه کورائیم یکی از بخشهای شهرستان نیر قرار دارد. این بقعه در وسط قبرستانی قدیمی مربوط به قرن ۶ هجری بنا شده است. ساختمان بقعه نیمه ویران و در حال نابود شدن است. سبک بنا نشان میدهد که از اواخر دوران مغول، بویژه ترکمانان است. درب ورودی بقعه به عرض ۸۰ و به ارتفاع ۱۵۰ سانتی متر است.