پتانسیل های توریستی منطقه اردبیل بسیار فوق العاده  است

خبرگزاری میراث فرهنگی ــ گردشگری ــ امید شکری ــ در این مقاله سعی شده است که رئوس جاذبه های گردشگری منطقه اردبیل معرفی و مشکلات موجود در امر جذب گردشگر بررسی شود.

مقدمه :

توسعه صنعت توریسم به عنوان بخشی از ابعاد توسعه اجتماعی و فرهنگی هر کشور در کنار توجه به درآمدزایی، اشتغال زایی و مقوله اقتصاد فرهنگ بسیار حائز اهمیت می باشد اکثر دولتها در تلاش هستند تا بخش مهمی از درآمد سرانه ملی خویش را از این صنعت تامین کنند چرا که درآمد زایی این صنعت نسبت به هزینه های ناچیز آن بسیار بالاست.

امروزه یکی از قوی ترین نگاه ها در سطح بین الملل برای توسعه توریسم بعد اقتصاد توریسم می باشد براساس مطالعات WTO ” سازمان جهانی توریسم”پیش بینی می شودکه تعداد جهانگردان تا سال ۲۰۱۰ به یک میلیارد نفر برسد که در این بین درآمدی بالغ بر۱۵۵۰ میلیارد دلار عاید کشورهای جهان خواهد شد واز سوی دیگرروند اشتغالزایی دراین بخش ۱۱/۲ برابر سریع تر از سایر بخش ها عنوان شده است چرا که این صنعت بیش از صد میلیون شغل در سراسر جهان ایجاد می کند.

شورای جهانی توریسم و سفر (WTTC) نیز سالانه در گزارشهای متوالی خویش از رشد اقتصادی توریسم در کشورهای جهان خبر میدهد براساس آمار WTO رکود گردشگران جهان با رشد ۱۰ درصدی به ۷۶۰ میلیون نفر رسیده است و پیش بینی می شود در سال ۲۰۰۶ این صنعت رشدی در حدود ۵ الی ۸ درصد داشته باشد میزان سرمایه گذاری در صنعت توریسم در سال ۲۰۰۰ معادل ۷۰۱ میلیارد دلار یا ۹/۴ درصد از کل سرمایه گذاری بوده و پیش بینی می شود که تا سال ۲۰۱۰ این رقم به ۱۴۰۴ میلیارد دلار یا ۱۰/۶ درصد از کل سرمایه گذاری برسد.

تاثیرات شگرف توریسم در کاهش نرخ بیکاری ،افزایش سطح درآمد، تامین منابع انرژی و رونق بازار صنایع دستی که طبق آمار موجود ۱۰ میلیون نفر از آن ارتزاق می کنند تنها بخشی از مزایای ویژه پرداختن به این صنعت است به ازای ورود هر گردشگر ۲تا ۶ شغل بصورت مستقیم ایجاد می شود در محاسبات اقتصاد دانان توسعه این روند با احتسابات مشاغل در بخش های تولیدی و خدماتی برای هر گردشگر به ایجاد شغل برای ۹ تا ۱۵ نفر می رسد.

هزینه لازم جهت ایجاد هر فرصت شغلی در بخش خدمات و صنعت بین ۱۲ تا ۲۵ هزار دلار است حال آنکه برای صنعتی چنین درآمد زا این حجم سرمایه گذاری بسیار اندک است.

طی سالهای اخیر صنعت توریسم ۱/۵ درصد درآمد ملی جهان را بخود اختصاص داده است در حالی که سهم هریک از صنایع نظامی، نفت و فولاد به ۵ درصد هم نمی رسد.

توزیع جغرافیایی این درآمد به شدت نامتعادل است بطوریکه ۸۰ درصد درآمد و اشتغال ناشی از این صنعت به آمریکا و اروپا اختصاص دارداز ۲۰ درصد باقی مانده ۲/۵ درصد سهم خاورمیانه می باشد و از ۲/۵ درصد سهم خاورمیانه کمتر از یک درصد سهم ایران می باشد این صنعت در ایران بویژه در منطقه آذربایجان مراحل اولیه رشد خود را طی می کند و صنعتی نوپا به شمار می آید منطقه آذربایجان بویژه اردبیل با وجود دارا بودن قدمت تاریخی و داشتن ارتباطات فرهنگی و بازرگانی با ملل غرب وشرق فاقد جایگاه مناسب بین مناطق توریست پذیر به شمار می رود توسعه این صنعت خواه ناخواه متاثر از توسعه یافتگی کشور است و همواره با مشکلات و موانعی روبرو بوده است .

کمبودها وموانع سبب کاهش توانمندیها در به حداکثر رساندن سهم بازار جهانگردی سطوح داخلی و بین المللی در بلند مدت گردیده وسئوالات بسیاری را در خصوص توسعه و تداوم بخش جهانگردی در آن مناطق مطرح می نماید.

برای ورود هر توریست در کشورها مولفه های چون امنیت ، ارائه خدمات بهینه، میراث غنی تمدنی، اکوتوریسم ، ژئوتوریسم ، اگروتوریسم ، دریا و دریاچه ها ، تنوع فرهنگی ،تنوع آب وهوا،ویزای سهل وآسان… مورد نیاز است که با فقدان هر یک از این موارد ورود جهانگرد با مشکل و اختلال مواجه خواهد شد.

اکنون رویگردانی کشورها به سمت استفاده و توسعه صنعت توریسم به گونه ای است که دولت ها تمام توان خود را صرف ایجاد زیرساختها و سرمایه گذاری در جهت تامین امکانات کرده و اجازه می دهند تا سرمایه گذاران دیگر بخشها در جریان مبادلات گردشگری و ایجاد خدمات و محصولات جدید توریستی وارد شوند به همین دلیل است که سطح بهره وری سرمایه گذاری در این کشورها به شدت افزایش می یابد.

اسپانیا با داشتن کمترین جاذبه های گردشگری و تاریخی سالانه در حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلاردرآمد کسب می کند ۴۹ درصد منابع انرژی مصر و ۳۷ درصد منابع ترکیه از محل صنعت توریسم تامین می شود. نگاهی اجمالی به پتانسیل های گردشگری منطقه اردبیل:

معرفی و پرداختن به جنبه های مختلف توریسم منطقه اردبیل با توجه به بیشینه تاریخی و وجود تمدنهای مختلف در ادوار مختلف تاریخ و تنوع فرهنگی و اکوتوریسم مدنظر نمی باشد، و در این مقاله سعی برآن است که رئوس جاذبه های گردشگری معرفی شده و مشکلات موجود در امر جذب گردشگر بررسی شود.

جاذبه های گردشگری منطقه اردبیل را می توان به جاذبه های فرهنگی اکوتوریسم و توریسم صنعتی تقسیم کرد.

جاذبه های فرهنگی :

کلیه پدیده های ساخت بشر، مورد توجه گردشگران بوده، فرهنگ و تمدن انسان در تشکیل و تکامل آن دخالت داشته است. جاذبه های فرهنگی نیز به چندین زیرشاخه تقسیم می شوند .

الف: آثار باستانی و تاریخی:

شرایط مناسب جغرافیایی باعث شده تا آثار فراوانی از تمام دوره های تاریخی را در منطقه مشاهده کرد این آثار تاریخ مستند آذربایجان می باشد در تمام شهرها و روستاهای منطقه اردبیل به صور مختلفی چون کاخها ،پلها، قلعه ها و باغهای تاریخی وجود دارد.

ب: اماکن متبرکه ومقدس :

با توجه به اینکه اردبیل و کوه ساوالان محل تولد زرتشت و خاستگاه شیعه در ایران می باشد می توان موار متعددی از آتشگاه ،مسجد و… را در منطقه مشاهده کرد آثاری مثل جمعه مسجد اردبیل و…

ج: جاذبه های زیارتی: زیارتگها و امامزاده ها

د: معماری سکونت گاههای انسانی، شهرها و روستاها

هـ: مراسم سنتی اجتماعی و مذهبی

و: موزه ها در منطقه اردبیل موزه های متعددی در حال فعالیت هستند واقداماتی نیز برای تاسیس برخی از موزه های تخصصی انجام گرفته است می توان به موزه های مردم شناسی و چینی خانه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، موزه حیات وحش و … اشاره کرد.

ز: شیوه های زندگی :
۱- کوچ نشینی
۲- روستانشینی
۳- شهر نشینی

بخش صنعت:

در این زمینه منطقه اردبیل حرفهای زیادی برای گفتن دارد صنایع دستی این منطقه عبارتند از فرش (فرش قوبای اردبیل شهرت جهانی دارد)ورنی بافی ،مسند، گلیم ، جاجیم، جورابهای پشمی ،خورجین دوزی و … کشاورزی

اگروتوریسم (Agrotourism)

این شاخه پرورش میوه های متنوع را نیز در کنار محصولات کشاورزی و دامداری شامل می شود توسعه توریسم روستایی ضمن اینکه در دید کلان درآمد ملی را افزایش می دهد در توسعه فرهنگی و اقتصادی مناطق توریستی نیز نقش غیرقابل انکاری دارد تا آنجا که متخصصین امر توسعه این نوع توریسم را یکی از عمده ترین روشهای محرومیت زدایی می دانند .

شهرت برخی از فرآورده های کشاروزی و دامداری از جمله عسل ساوالان اردبیل و… لزوم توجه به این بخش را می طلبد.

اکوتوریسم (Ecotourism):

کلیه پدیده های طبیعی که در پهنه جغرافیایی یک سرزمین قرار گرفته اند و انسان در شکل گیری آنها دخالت نداشته است مورد توجه گردشگران قرار می گیرد زیر شاخه های اکوتوریسم به همراه تقسیمات فرعی آن بدین شرح است:

۱- دامنه نوردی: شامل دیدار از حیات وحش، دیدار از چشم اندازها و آثار طبیعی آموزش و پژوهش در طبیعت تفرج و تغییر حال وهوا در این بخش از اکوتوریسم منطقه اردبیل دارای پتانسیل های فراوان وبالقوه ای است.
۲- شکار وصید: شکار چهارپایان، ماهیگیری و صید پرندگان
۳- مردم شناسی ، توریسم کوچ، آداب و رسوم و روستاگردی
۴- ورزشهای ساحلی و آبی شامل شنا، قایقرانی، اسکی روی آب و غواصی
۵- بیابانگردی: تورهای کاروان رو،اسکی روی ماسه
۶- طبیعت گردی شامل چشمه های آب گرم ، لجن درمانی، یخ نوردی و غارگردی

با توجه به شرایط جغرافیایی به جز توریسم بیابانگردی که سایت این گونه توریسم در منطقه آذربایجان موجود نمی باشد جذب توریست در بقیه موارد امکان پذیر می باشد .یکی از سایتهای توریستی که از پتانسیل بسیار بالایی در امر اکوتوریسم در سطح منطقه آذربایجان برخوردار بوده ولی برای کلیه علاقمندان طبعیت و توریسم ناشناخته مانده وحتی در طرح جامع گردشگری استان اردبیل بدان توجه خاصی مبذول نشده روستای آلیله می باشد.

روستای آلیله در ۱۰ کیلومتری شرق شهرستان گرمی به سمت مرز ایران و جمهوری آذربایجان واقع شده است این روستا با قابلیت های متنوع توسعه در زمینه گردشگری به عنوان یک سایت توریستی با قابلیت های منحصر به فرد توصیه می گردد.

وجود گورستان بزرگ وتاریخی که احتمالاً مربوط به مسافران جاده ابریشم “اپیک یولو” است ونیز شرایط آب وهوایی مساعد و متفاوت با سایتهای دیگر استان وجود غار و یخچال طبیعی ، نظام طبیعی حاکم و جنگلهای موجود دراین سایت ،ارتفاعات شمال روستای آلیله که از نظر توپوگرافیکی برای فعالیتهای اسکی روی چمن بسیار مناسب می باشد از جمله نقاط قوت توریستی این منطقه به شمار می روند.

آثار جاده ابریشم در خط الراس ارتفاعات مشرف براین ناحیه آثار و بقایای سنگرهای باقی مانده از جنگ قشون ایران وروسیه و خط مرزی در شرق سایت ونیز منظره چشم نواز جنگلی جمهوری آذربایجان مجموعاً ارزش توریستی و تفرجگاهی روستای آلیله را تقویت می کند.

این در حالیست که اقدامی در جهت شناساندن این سایت مستعد گردشگری برای جذب توریست انجام نشده وحتی این روستا برای اهالی استان اردبیل نیز بسیار ناشناخته باقی مانده است.

معرفی برخی از پتانسیلهای توریستی اردبیل

منطقه اکوتوریستی گردنه حیران:

در بخش غربی گردنه حیران ،آنجا که قبل از ورود به تونل مرز سیاسی استانهای اردبیل و گیلان شروع می شود دره نسبتاً وسیعی دارد که می توان آنرا دروازه وروی یا کریدور توریستی در مدخل استان اردبیل به شمار می آورد این کریدور توریستی که از ابتدای تونل شروع وتا ۷ کیلومتر به سمت نمین و اردبیل ادامه می یابد در دو طرف دره دارای دامنه های سرسبز و کم شیبی است که در گذشته با پوششی از درختان جنگلی یکی از زیباترین مناطق طبیعی استان به شمار می رفت. از بین رفتن قسمت عمده این جنگلها و تبدیل اراضی آن به کشتزارهایی باعث افت کیفی منظر طبیعی آن شده است.

رعایت موارد زیر برای استفاده بهینه از پتانسیل های گردنه حیران ضروری است:
۱- تثبیت کاربردی دامنه های دو طرف دره و ارتفاعات اطراف تونل بعنوان حریم گردشگری و جلوگیری از ساخت و سازهای نامانوس در آن
۲- تراس بندی ،فضا سازی و آماده سازی
۳- برق رسانی
۴- احداث پارکینک
۵- احداث دکه های پذیرایی
۶- درختکاری، فضاسازی و …

طی سالهای اخیر استانداری گیلان با نصب تابلویی این منطقه را جزو استان گیلان محسوب نموده و نسبت به این منطقه ادعای ارضی کرده است.

منطقه توریستی فندقلو:

جنگل فندقلو در ۳۰ کیلومتری شهر اردبیل و در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر نمین قرار گرفته است .این منطقه بخاطر داشتن جاذبه های منحصر بفرد جنگلی – مرتعی و گردنه زیبای حیران با جذابیتهای طبیعی متنوع ، قابلیتی بسیار ممتاز برای توسعه در صنعت اکوتوریسم را دارد.

عرصه جنگلی فندقلو بخشی از جنگلهای شرق استان اردبیل به شمار می رود.این جنگل در سطحی به طول ۲۵ کیلومتر پراکنده است مساحت منطقه فندقلو ۲/۴۰۶۲ هکتار می باشد که ۴/۱۱۰۸ آن تحت پوشش عرصه جنگلی و بقیه مرتفع می باشد بلندترین نقطه ارتفاعی مربوط به کوه سنگر (محل تاسیسات و دکل های مخابراتی) به ارتفاع ۲۱۲۰ متر از سطح دریاست.

در جنگل فندقلو ۱۹ گونه جنگلی متعلق به ۸ تیره ، ‌و ۱۷ جنس شناسایی شده است .در بین انواع شناسائی شده گونه های نادری نظیر فندق ،مرز، راش، بلوط (بلند مازو) و بیدمشک وجود دارد در منطقه فندقلو حیواناتی نظیر روباه،گرگ ، خرس قهوه ای،سمور و پرندگانی چون قرقاول، کبک و عقاب طلائی یافت می شود.

فندقلو منطقه منحصر بفردی برای توریسم ییلاقی و تفریحی است . پیست اسکی روی چمن آن احداث شده و با تکمیل آن میتوان مسابقات جهانی و بین اللملی اسکی را در آن برگزار کرد

این منطقه از نظر قابلیت های توسعه دارای امکانات زیر است:
۱- قابلیت بهره برداری از ورزش اسکی روی چمن در فصول غیر زمستان
۲- قابلیت استفاده برای ورزش اسکی در فصل زمستان
۳- قابلیت اکوتوریستی برای اقامتهای ییلاقی
۴- قابلیت اکوتوریستی برای تورهای گروهی دانشجویی و دانش آموزی
۵- قابلیت پیک نیکی آن در درون درختزارهای فندق
۶- قابلیت فرهنگی ظرفیت اکوتوریستی آن تحت عنوان جشنواره فندق چینی

برای بهره برداری بهتر و بیشتر از پتانسیل های توریستی منطقه فندقلو می توان موارد زیر را در نظر داشت:

۱- احداث تله کابین برای رساندن مسافران از محل جاده قدیم گردنه حیران به بالای کوه ، تامسافران بتوانند از این منظره دره زیبای حیران را مشاهده کنند.
۲- احداث کمپینک های موقت در منطقه
۳- شناساندن این منطقه برای بهره برداری بهینه

از سال ۸۳ طرح احداث تله کابین منطقه فندقلو شروع شد تا اینکه در اسفند ۸۴ این طرح به بخش خصوصی واگذار گردید بخش خصوصی با جدیت درصدد انجام پروژه بود و حتی با کشور اتریش برای خرید تله کابین و سایر تاسیسات به توافق رسید اما با کارشکنی برخی نهادها اجرای این پروژه متوقف شده است

از مرداد امسال پروژه مجددا فعال شده است . علاوه بر پتانسیل های فوق با توجه به وزش باد در طول سال در منطقه جنگل فندقلو در سال ۸۲ سازمان انرژی های نو ایران (سانا)طی طرحی اقدام به بررسی و اندازه گیری مقدار باد جهت احداث نیروگاه بادی در منطقه فندقلو نمود. نتایج حاصل از طرح نشان از مساعد بودن شرایط فیزیکی منطقه جهت احداث نیروگاه بادی بود و حتی طرح احداث این نیروگاه توسط سازمان انرژی های نو ایران تهیه و آماده شد ولی تاکنون به دلایل نامعلوم به مرحله اجرا درنیامده است .

دریاچه شورابیل:

دریاچه شورابیل به مساحت ۱۲۰ هکتار و در دو کیلومتری جنوب اردبیل واقع شده است . سابق براین بخاطر شوری و لجن طبی خود مشهور بود.
مهمترین ویژگی کاربردی دریاچه شورابیل اختصاص به ظرفیت فراغتی آن برای اهالی اردبیل است ساخت و سازهای شتابزده در حاشیه دریاچه تاحدود زیادی عملکرد فراغتی آنرا کاهش داده است.

این دریاچه مستعد پیست قایقرانی روئینگ است چرا که اولین شرط برای احداث این پیست، دریاچه ای است که حداقل ۲ کیلومتر مسیر مستقیم داشته باشد و این شرایط دریاچه شورابیل وجود دارد.

رعایت موارد زیر برای بهره گیری بهتر و بیشتر از امکانات این دریاچه ضروری به نظر می رسد:
۱- خارج کردن ترافیک ماشین ها از تراسهای حاشیه ای دریاچه و انتقال آن به خط الراس تپه های اطراف
۲- متوقف کردن پروژه های نیمه تمام مجتمع های توریستی چرا که این طرحها براساس یک ارزیابی بدون پشتوانه مطالعاتی شروع بکار کرده و سپس نیمه تمام رها شده اند.
۳-نوسازی تاسیسات فرسوده تفریحی
۴- بهسازی و بازسازی ورودی محوطه دریاچه
۵- اختصاص فضای پیک نیکی در حاشیه دریاچه
۶- احداث اسکله های متعدد قایقرانی
۷- حفظ و تقویت گیاهان آبزی حاشیه دریاچه به عنوان حریم های طبیعی زیستگاه پرندگان و احداث تعدادی جزایر مصنوعی در نقاط مناسب به عنوان زیستگاه زادآوری ، لانه سازی و جوجه آوری پرندگان .
۸- نور پردازی مهندسی
۹- احداث پارگینکهای کافی و …

دریاچه نئور :

دریاچه نئور در ۴۸ کیلومتری جنوب شرقی اردبیل و در ارتفاع ۲۷۰۰ متری از سطح دریا قرارگرفته است . وسعت دریاچه بیش از ۲۲۰ هکتار و مشتمل بر دو دریاچه کوچک (۴۰ هکتار) و بزرگ (۱۸۰ هکتار ) است که در فصل پرآبی (بهار) به هم می پیوندند ودریاچه واحدی را تشکیل می دهند بیشترین عمق دریاچه ۵/۵ متر و میانگین ژرفای آن سه متر است. ماهی قزل آلای این دریاچه شهرت جهانی دارد . دریاچه نئور دارای جاذبه های بسیار مساعد توریستی است.

مهمترین قابلیت های اکوتوریستی دریاچه نئور عبارتنداز :
۱- قابلیت صیدگاهی ماهی قزل آلا در اواخر فصل تابستان و اوایل پاییز.
۲- قابلیت قایقرانی ورزشی با استفاده از قایقهای غیرموتوری (بادبانی ،پارویی و پدالی)
۳- قابلیت پاتنیاژ و قایقرانی بادبانی در فصل زمستان که سطح دریاچه یخ می بندد.
۴- قابلیت احداث پیست اسب سواری در امتداد ساحل دریاچه بصورت تور که در این زمینه دریاچه دارای شرایط مساعد توپوگرافیک جزء در قسمتی از سواحل غربی است .
۵- قابلیت احداث پیست دوچرخه سواری در اطراف دریاچه
۶- قابلیت احداث رستوران شناور در نزدیکی سواحل شمالی دریاچه با غذای اختصاصی ماهی قزل آلای تازه که از دریاچه صید می شود.
۷- قابلیت هم پیوندی با توریسم طبیعت گردی که از مسیر ییلاقهای سوباتان و شکره دشت تالش وارد حوزه این دریاچه می شود و تقریباً اکثر آنان را مسافران خارجی تشکیل می دهند.
۸- قابلیت مسیرهای پیاده روی و کوه پیمایی از مبدا دریاچه به ارتفاعات و کوههای اطراف بویژه صخره های نویی داش وقره گل .
۹- قابلیت تورهای علمی برای آموزش دانشجویان و دانش آموزان ، بدلیل منشاء پیدایش دریاچه ویژگیهای لیمنوژیکی آب ، پوشش گیاهی .
۱۰- قابلیت اکوتوریستی برای اقامتهای ییلاقی

دریاچه نئور با وجود دارا بودن پتانسیلهای بسیار متنوع برای اکثر ساکنان استان ناشناخته مانده است و بجز آسفالت جاده خاکی آن اقدامی دیگری برای معرفی و استفاده بهینه از این پتانسیل ها برای جذب توریست بعمل نیامده است.

برای بهره برداری بهینه از این پتانسیل ساخت و ساز موارد زیر ضروری است:
۱- تفرجگاه و تفریحگاه برای ساکنین اردبیل
۲- تاسیسات پذیرایی و خدمات تفریخی برای مسافران آبدرمانی سرعین و دیگر آبهای معدنی نزدیک.
۳- ارودگاه اقامتی ساده و ارزان قیمت و سازگار با طبیعت
۴- تاسیسات و امکانات اقامتی و صیادی
۵- اقامتگاه ییلاقی با اجزای وابسته به آن برای افرادیکه علاقمند به اقامت ییلاقی در این منطقه خوش آب و هوا هستند.

مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی :

مجموعه بسیار ارزشمند و زیبای بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از ده اثر مهم و باستانی کشور به شمار می رود بنای ابتدایی بقعه به قبل از اسلام برمی گردد در حال حاضر مجموعه شامل ۸ بخش اصلی مسجد جنت سرا، قندیل خانه ،حرم خانه، چینی خانه ،چله خانه، شربت خانه، گبند الله الله و شهیدگاه می باشد.

علاوه بر مقبره شیخ صفی و مرقد شاه اسماعیل اول، آرامگاه دیگر شاهزادگان، سرداران قزلباش از جمله شهدای جنگ چالداران و شیروان در این بقعه ومحل شهیدگاه قرار دارد.

طی قرون گذشته بسیاری ازآثار ارزشمند این بقعه به شیوه های گوناگون از محل بقعه خارج شده اند که از جمله این آثار می توان به قالی زیبای اردبیل اشاره کرد . این فرش هم اکنون در موزه آلبرت هال لندن نگهداری می شود . بقیه آثار بقعه هم اکنون در موزه های مشهور جهان چون آرمتیاژ مسکو،لندن و … نگهداری می شود.

طی ماه گذشته یکسری CD از نسخه های نفیس و گران قیمت خطی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی که بیش از انقلاب به تاراج رفته و در موزه های شوروی سابق نگهداری می شده است در اختیار کتابخانه مجلس شورای اسلامی قرار گرفته است.

در سال ۷۲ طرح آزادسازی حریم بقعه در کنار نوسازی و اجرای طرح جامع بقعه شروع گردید وتاکنون ( مرداد ۸۵) اجرای پروژه با توجه به عدم همکاری مجری پروژه (وزارت مسکن و شهرسازی ) پیشرفت محسوسی نداشته و چهره تاریخی شهر را دگرگون ساخته است.

در سال ۸۳ طرح احداث موزه تخصصی صفویه در محل بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی با هدف جمع آوری آثار تاریخی این بقعه از موزه های داخل و خارج کشور و شناساندن سلسله صفویه به عموم مردم و بویژه توریستها تصویب شد ولی با توجه به عدم تحصیص بودجه این طرح تاکنون به مرحله اجرا در نیامده است.

با توجه به اینکه مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی مراحل ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را سپری می کند عدم تکمیل به موقع بقعه باعث تاخیر در ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو وهم چنین ناشناخته ماندن آن برای توریستها خواهد شد.

از دیگر آثار دیدنی اردبیل می توان به مجموعه پلهای تاریخی ،بازار اردبیل ، پیکره انسان نمای قورخو ده ده ، موزه مردم شناسی ،‌موزه حیات وحش ، جمعه مسجد ،روستای توریستی بیله دره، منطقه زیبای دربند و باغات گیلاس بخش هیر اشاره کرد.

سرعین، نگین گردشگری آذربایجان

شهر توریستی سرعین بدلیل وجود آبهای گرم متعدد که اکثریت آنها دارای خواص درمانی است هم چنین برخورداری از شرایط ممتاز آب و هوایی ییلاقی باعث شده تا در فصل تابستان مورد توجه گردشگران قرار گیرد بطوریکه متوسط مراجعات توریستها در روزهای تابستان ۳۰ هزار نفر و حتی در روزهای تعطیل و شرایط مساعد آب و هوایی حتی به ۱۰۰ هزار نفر هم برسد.

پذیرایی مناسب و آبرومندانه از این تعداد مسافر داخلی و خارجی و غلبه برمشکلات ساختاری و نارسایی های زیربنایی شهر از اهمیت خاصی برخوردار است.

افزایش امکانات موجود در جهت سرویس دهی مناسب به گردشگران متناسب با افزایش جذب گردشگر به منطقه و افزایش تعداد روزهای اقامت توریستها باید مد نظر قرار گیرد.

امروزه مسئله جذب توریست در شهر توریستی سرعین با دو چالش عمده مواجه بوده که هر لحظه ادامه حیات آنرا تهدید می کند:
۱- ترک زود هنگام توریستها بدلیل کمبود امکانات اقامتی و تفریحی
۲- نارضایتی توریستها وامکان کاهش تعداد آن با بروز مشکلات بهداشتی و احیاناً فرهنگی و اجتماعی

در راستای افزایش تعداد روزهای مراجعات مسافران به شهر از حدود ۱۰۰ روز به کل طول سال امکانات مناسب باید فراهم گردد از جمله این امکانات ورزشی و تفریحی که طی سالهای اخیر به بهره برداری رسیده است تله اسکی آلوارس می باشد ابتدا قرار بود تله کابین نیز در این منطقه احداث شود ولی از زمان آغاز عملیات پروژه (سال ۷۹) تا سال ۸۵ تله کابین احداث نگریده است.

علاوه براین با در نظر گرفتن جاذبه های تاریخی منطقه مانند روستای تاریخی کنزق در ۲ کیلومتری شهر و افزایش امکانات زیربنایی د رآن بالاخص جاده ارتباطی آن، تقویت اردوگاههای تفریحی درنزدیکی شهر، با کمک گرفتن از جاذبه های توریستی موجود در اردبیل و شهرستانهای اطراف می توان به اهداف مورد نظر دست یافت.

برگزاری همایشها، سمپوزیوم ها، سمینار های استانی وکشوری در سرعین علاوه بر رونق اقتصادی و غنای فرهنگی نقش موثری در شناساندن قابلیت ها وجاذبه های آن به سایر مناطق خواهد داشت همانند سایر کشورهای خارجی با شرکت در سمینارها ونمایشگاه های بین المللی و با ایجاد سایت های تبلیغاتی اینترنتی می توان به معرفی قابلیت ها و استعدادهای منطقه پرداخت اجرای این برنامه بدون مشارکت بخش خصوصی امکان پذیر نخواهد بود.

از سوی کارگروه گردشگری استان برنامه های زیر برای افزایش ورود توریست به منطقه سرعین اتخاذ شده است.

تهیه طرح جامع توریستی سرعین، طرح ساماندهی شهر و هم چنین مطالعه طرح احداث و اجرای پارک ۱۲هکتاری و کمپینگ روستای توریستی ویند کلخوران و مسیر سلامت ۷/۱ کیلومتری افزایش مراکز تفریحی و ورزشی، احداث ترمینال مسافربری احیا و مرمت آثار باستانی از جمله تپه آناهیتا ، روستای کنزق و غارهای باستانی ،احداث وتکمیل مسیر ارتباطی سرعین، ویله دره، احداث بلوار و واحدهای اقامتی در روستای توریستی ویله دره ، تکمیل اردوگاههای تکمیل محور میمند به آلوارس احداث آموزشکده آبدرمانی وگیاهان دارویی،و … اجرای به موقع این طرحها جز بااختصاص بودجه مناسب و به موقع از سوی دولت ممکن نخواهد بود. طرح احداث دهکده توریستی سرعین که از اسفند سال ۸۳ آغاز گردیده و قرار براین بود که در این دهکده یک باب هتل پنج ستاره، آبدرمانی مجهز ، شهربازی ،‌استخر روباز و … بامشارکت کشورهای ترکیه ، سوئیس و … احداث شود که متاسفانه پس از گذشت ۱۸ ماه فقط محوطه آن دیوار کشی شده وتاکنون پروژه هیچ پیشرفتی نداشته است.

مجموعه‌ی کم‌نظیری از خانه‌های سنگی در دهکده‌ی صخره‌یی کلخوران اردبیل

در فاصله‌ی بیش از چهار کیلومتری سرعین، روستای ویند کلخوران با آثار باستانی مانند دهکده‌ای صخره‌یی و شگفت‌انگیز، جاذبه‌ها و مناظر طبیعی در امتداد دره‌ی زیبای ورنیاب، گورستان‌هایی متشکل از سنگ قبرهایی دیدنی مربوط به دوره‌های گذشته قرار دارند که در مجموع، این مکان را به‌صورت موزه‌ای تاریخی، هنری و طبیعی درآورده است.

دره‌ی زیبای ورنیاب دره‌ای طولانی است که از دامنه‌ی تپه‌های روستای ورنیاب تا قسمت انتهای مزرعه‌های روستای ویند کلخوران ادامه دارد. در امتداد جاده‌ی روستای ویند کلخوران و در دامنه‌های تپه‌ها، گورستان‌هایی با سنگ قبرهای تراش‌خورده به‌دست انسان‌های خلاق و ساکنان پیشین این دیار وجود دارند که عمده‌ی این سنگ قبرها به‌شکل حیوان‌هایی مانند قوچ، پلنگ و شکل‌ها و علامت‌های دیگری مانند سنگ قبرهای صندوقی‌شکل، مکعب‌مستطیل و نقش‌های هندسی با حجاری‌هایی روی آن‌ها و علایمی دیدنی‌اند که هر یک از آن‌ها در نوع خود اثری درخور تحسین هستند.

بسیاری از این سنگ قبرها با توجه به علایم و اشکال آن‌ها مشخص و متمایز از دیگر سنگ قبرها هستند که به احتمال زیاد با توجه به شباهت اشکال و نقوش آن‌ها به سنگ قبرهای منطقه‌های همجوار که کارشناسان درباره‌ی آن‌ها تحقیق کرده‌اند، به دوران سلجوقی، تیموری و صفوی تعلق دارند.

علاوه بر جاذبه‌هایی که به آن‌ها اشاره شد، در زیر تپه‌ها و صخره‌های اطراف این روستا، دهکده‌ای سنگی با مجموعه‌ای از خانه‌های سنگی منفرد به‌صورت یک پدیده‌ی معماری، تاریخی و باستانی استثنایی وجود دارد که شکل کنده شدن خانه‌ها در زیر تپه‌های سنگی و رسوبی و نوع کنده شدن آن‌ها که به خلق چنین آثاری منجر شده، در نوع خود کم‌نظیر است.

دهکده‌ی صخره‌یی ویند حدود پنج کیلومتری جنوب غربی سرعین و در نزدیکی جاده‌ی اردبیل قرار گرفته است. مناطقی که خانه‌های سنگی در آن قرار گرفته‌اند، قوردی قیه، تپه‌ی چله‌خانه، قره قیه و مسجد یری نامیده می‌شوند.

سفال‌های پراکنده در سطح و داخل خانه‌های سنگی به دوره‌های مختلف تعلق دارند؛ سفال‌های مربوط به دوره‌ی اشکانی، سفال‌ها و قوس‌های جناغی در کنده‌های صخره‌یی شبیه به آثار ساسانیان و همچنین آثار و علایمی مربوط به دوران‌های اسلامی مانند سلجوقی، تیموری و صفوی که از استمرار استفاده از این خانه‌های سنگی در طول تاریخ حکایت می‌کنند.

در تپه‌ی چله‌خانه، بیشتر خانه‌های سنگی در زیر زمین قرار دارند. البته سقف تعدادی از آن‌ها بر اثر عوامل مختلف فروریخته و یا به‌سبب پر شدن فضاهای داخلی، امکان بازدید از آن‌ها فراهم نیست.

تعداد قابل توجهی از خانه‌ها با ویژگی‌های منحصربه‌فرد سالم باقی مانده‌اند که به دو مورد از آن‌ها می‌توان اشاره کرد؛ یکی از آن‌ها در فاصله‌ی یک‌صد متری از جاده‌ی شنی منتهی به ویند کلخوران قرار دارد که در ورودی آن سکویی از سنگ به ارتفاع ۶۰ سانتی‌متر از کف است که دو ستون استوانه‌یی به قطر ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متر در دو طرف سکو قرار گرفته‌اند. همچنین جاچراغی‌ها و تاقچه‌های کوچکی در داخل این واحد وجود دارند.

در دو قسمت شمالی و جنوبی در ارتفاع ۶۰ سانتی‌متری حلقه‌هایی از سنگ کنده شده‌اند که مانند این حلقه‌های سنگی در قسمت پایین دیوار نزدیک کف وجود دارند، اما به‌دلیل پر شدن کف مشخص نیستند. هرچند اطلاعات دقیقی درباره‌ی کاربری آن‌ها در اختیار نیست، ولی از شکل ظاهری و ردیف کنده شدن آن‌ها چنین به نظر می‌رسد که این حلقه‌های سنگی برای بستن دست و پای افراد و احتمالا اسرا و زندانیان به‌صورت پشت به دیوار بوده است.

بسیاری از این خانه و کنده‌های صخره‌یی این منطقه، پلانی مربع، مستطیل و بیضی‌شکل و غیر هندسی دارند که همه نوع زیستگاه مانند اتاق‌های منفرد و حجیم در ابعاد مختلف با راهروهای مرتبط با هم و سقف‌های هلالی‌شکل و قوس‌های جناغی مسطح با تاقچه‌ها، جاچراغی و جای رختخواب وجود دارند که در دل کوه‌ها و صخره‌های منطقه پراکنده‌اند و به لحاظ تعداد زیاد، تنوع آن‌ها و قابل توجه بودن از لحاظ تاریخی و باستانی به‌صورت یکی از کانون‌های علمی،‌ تفریحی و گردشگری ممتاز می‌توانند درآیند.

توده کوهستانی ساوالان:

توده کوهستانی ساوالان بزرگترین مجموعه اکوتوریستی استان اردبیل است و باید آنرا در کلیت خود یک جاذبه اکوتوریستی به شمار آورد مهمترین زمینه های اکوتوریستی و قابلیت های ساوالان را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱- قابلیت های اکوتوریستی چشمه های آب معدنی گرم وسرد
۲- قابلیت توریستی ییلاقی دامنه های اطراف
۳- قابلیت زیستگاهی دره موییل و شیروان دره سی
۴- قابلیت صخره نوردی د رکنار دره های فوق
۵- قابلیت اسکی و ورزشهای زمستانی در پیست آلوارس و دیگر پیستهایی که می توانند در آینده مورد بهره برداری قرار گیرند.
۶- قابلیت انجام ورزشهای مهارتی زمستانی یا اسکی وحشی برروی دامنه های طبیعی خارج از محدوده پیست احداث شده.
۷- قابلیت اکوتوریستی براساس رویش انواع گلها و گیاهان معطر طبیعی (پونه) بولاغ اوتی ، شقایق و …
۸- قابلیت پیاده روی مسافران آبدرمانی سرعین و سایر چشمه های آب معدنی
۹- قابلیت کوهنوردی ورزشی ، حرفه ای و صعود به قله
۱۰- قابلیت پرواز با کایت بر فراز دشتهای اطراف
۱۱- قابلیت طبیعت درمانی از طریق احداث روستاهای مسکونی برای سالمندان
۱۲- قابلیت پژوهش و آموزش برای دانشجویان رشته های زمین شناسی ،یخچال شناسی، دریاچه آتشفشانی، آب شناسی، ژئومورلوژی ، زلزله شناسی.
۱۳- قابلیت تفرجگاهی در فصول بهار و تابستان.
۱۴- قابلیت استفاده برای تورهای اسب سواری

تقریباً نقطه ای از دامنه های ساوالان نیست که به نوعی دارای ظرفیت اکوتوریستی نباشد به همین دلیل این توده کوهستانی که منشاء اصلی پیدایش بسیاری از جاذبه های طبیعی استان ازآن سرچشمه می گیرد باید قبل از هرچیز بعنوان یک منطقه توریستی ثبت و تحت مقررات ویژه ای اداره شود.

آلوارس ساوالان:

روستای آلوارس در ارتفاعات جبهه جنوبی ساوالان با استعدادهای متنوع توریستی است مسیر اصلی آلوارس – دسترسی از طریق جاده سرعین – آلوارس است البته یک راه فرعی دیگر نیز از شهرستان نیر به آلوارس وجود دارد که حدود ۴ کیلومتر آن خاکی و سنگی است.

مسیر این روستا با قابلیت هایی چون منظر جوامع روستایی و الگوی معشیت آنها(شاهسونها) ،آب وهوای ییلاقی ، قابلیت کوهنوردی ، پیاده رویی، شکار، وجود آبگیرهای زیبا (قزل گوللر) و… مساعد سرمایه گذاری جهت ایجاد زیر ساختهای صنعت توریسم است.

مهمترین تاسیسات و تجهیزاتی که در آلوارس در نظرگرفته شده است . پیست اسکی روی برف است این پیست در صورت تکمیل بزرگترین پیست اسکی کشور مطابق با استانداردهای جهانی خواهد بود که تاکنون فقط فاز اول آن به طول ۱۴۰۰ متر احداث شده است.

منطقه اکوتوریستی برجلو- قینرجه

این منطقه در ۴۷ کیلومتری اردبیل ، ۴ کیلومتری شهر نیر قرارگرفته ودارای دو چشمه آب معدنی بوشلی (برجلو) و قینرجه است .محدوده آن دارای امکانات طبیعی فراوانی برای فعالیت های اکوتوریستی است.

این دو چشمه به دلیل قرار گرفتن درکنار جاده اصلی اردبیل ، سراب،‌تبریز دمای خوب آب و کافی ، موقعیت قرارگیری مناسب برای احداث و توسعه تاسیسات اقامتی پذیرایی،دارا بودن فضای کافی برای احداث تاسیسات جنبی و آشنایی نسبی مردم با آن، باید مورد توجه قرار گیرد.
از سال ۸۴ طرح احداث دهکده توریستی سبلان و شهرک تخصصی آب در این منطقه شروع شده است که مانند سایر پروژه های عمرانی استان پیشرفت محسوسی نداشته است.

ساماندهی اطراف منطقه بولاغلار:
– مشخص کردن حریم پیک نیک رودخانه از اراضی زراعی اطراف آن و جلوگیری از کشت در حریم رودخانه
– ساماندهی و بهسازی فضاهای جنگلی موجود در حاشیه رودخانه بعنوان فضاهای پیک نیک.
– تکمیل راه دسترسی به کناره های رودخانه
– مشخص نمودن حوزه صیدماهی قزل آلا
– احداث مرکز خدمات رسانی
– بهسازی ورودی از ۲ طرف پل نیر و نورپردازی حریم پیک نیک رودخانه

مسائل و مشکلات توسعه بخش توریسم اردبیل را می توان در دو بخش نظری و اجرایی طبقه بندی کرد.

ذکر این نکته ضروری است که سرزمین آذربایجان به ویژه منطقه اردبیل با توجه به پیشینه تاریخی درخشان وجود آب و هوای متنوع جاذبه های دیدنی قابلیت توسعه بخش اعظمی از انواع توریسم را دارا می باشد و این نکته را نباید از نظر دور داشت که هر نوع توریسمی در مسیر توسعه خود در این منطقه دارای ملاحظات و محدودیتهایی است که این محدودیتها شامل موارد طبیعی، فرهنگی، اخلاقی، اقتصادی و حتی سیاسی است می توان مهم ترین علت عدم توسعه صنعت توریسم و حتی توسعه همه جانبه را در منطقه اردبیل وجود بینش سانترالیستی در مسئولین مربوطه و عدم اختصاص بودجه مناسب و به موقع و وجود تبعیض نسبت به این منطقه دانست

مشکلات بخش نظری

الف : در بخش نظری با وجود‌آگاهی کامل نسبت به اهمیت توسعه صنعت گردشگری و مقایسه وضعیت نه چندان مطلوب این منطقه با توجه به استعدادها و پتانسیل های فراوان نسبت به استانهای مرکزی که با وجود جاذبه های طبیعی اندک صنعت توریسم با استفاده از اعتبارات ملی توسعه داده اند. به دلیل سیاستهای اعمال شده از طریق مرکز وهم چنین وجود زمینه خاکستری در اذهان برخی از مقامات کشوری و حوزوی ناشی از نگرانی تاثیرات سوء فرهنگی باعث شده تلاشهای بسیار اندک در امر توسعه توریسم این منطقه پاسخ لازم را ندهد.

این در حالیست که بخش عمده گردشگران علاقه سفر به منطقه اردبیل با انگیزه طبیعت گردی، گردشگری روستایی، ورزشی و کمتر تفریحی دست به این اقدام می زنند علاوه براین چون صنعت گردشگری برای منطقه درآمد زاست در این عرصه نیز محاسبه هزینه و فایده ملاک اصلی تصمیم گیری است بویژه که در شرایط کنونی بحران بیکاری منطقه اردبیل را تهدید می کند و توسعه صنعت گردشگری با کمترین سرمایه گذاری بالاترین اشتغالزایی را بدنبال خواهد داشت.

مشکلات بخش اجرائی

۱- ترابری:

با اعلام سال ۲۰۰۶ بعنوان (سفر وحمل ونقل از تخیل ژول ورن تا واقعیت قرن بیست و یکم) از سوی فرانچسکو فرانجیانی رئیس سازمان جهانی توریسم (WTO) اهمیت ترابری و حمل و نقل در صنعت توریسم بیش از پیش مشخص تر می شود.

یکی از مولفه های اصلی و عمده در جذب توریست توجه به مسئله ترابری است که از این لحاظ منطقه اردبیل در تنگنای بسیار شدید قرار داد اختصاص بودجه بسیار اندک برای احداث خط آهن میانه – اردبیل – مغان، نامناسب بودن اکثر جاده های استان ، عدم تجهیز فرودگاه اردبیل به دستگاه های ناوبری پیشرفته باعث بروز مشکلات عدیده ای در این بخش شده است استان اردبیل از ناوگان حمل ونقل جاده ای و هوایی خوبی برخوردار نیست :

الف: جاده های زمینی در فصول سرما خطرناک و حادثه خیز می باشند.
ب: نبود امکانات ریلی یعنی قطار که از امنیت بسیار خوبی در فصل زمستان برخورد است.
ج: تعداد زیادی از پروازها نسبت به شهرهای دیگر نبود امکانات فرودگاهی و نامساعد بودن شرایط جوی کنسل می گردد.

۲- بازاریابی و معرفی جاذبه های گردشگری منطقه با استفاده از تکنولوژیهای جدید در داخل و خارج از کشور.
در این مورد نیز ارگانهای مربوط به گردشگری درمنطقه دارای نقایص متعددی هستند. نمایشگاه Arab Tourism Marketing)ATM ، بازاریابی گردشگری عرب ) که اردیبهشت امسال و سال قبل در دبی برگزار شد از اردبیل هیچ نماینده ای در این نمایشگاه حضور نداشت .

هدف از برگزاری این نمایشگاه :
جذب سرمایه گذاری برای ساخت صد هتل سه ستاره در اقصی نقاط کشور.
۱- تشریح زیرساخت های توسعه صنعت گردشگری بود. در این نمایشگاه سرمایه گذاران صنعت هتل سازی، مدیران آژانس های هواپیمایی کشور امارات و سایر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و هم چنین خبرنگاران رسانه ها حضور داشتند.
۲- تامین خدمات مورد نیاز گردشگران شامل فراهم آوردن تسهیلات ورود وخروج، امکانات اقامتی خدمات بین راهی تورگردانان و راهنما امنیت و …
ارتقای کیفیت دفاتر خدمات مسافرتی تورگردانی و راهنمایان مستقر در مراکز مکانهای دیدنی موزه ها عمدتاً به میزان کیفیت وکمیت بازدیدکنندگان بستگی دارد اگر صنعت گردشگری توسعه یابد و فعالیت در بخشهای مذکور سودآور شود قطعاً امر ورود و خروج گردشگران ارتقاء خواهد یافت .

هتل های منطقه پاسخ گوی توریستهای ویژه وتاثیرگذاری نمی باشند و در برنامه های آتی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ساخت هتل ۵ ستاره ای برای این منطقه در نظر گرفته نشده است. جاذبه های توریستی موجود در منطقه اردبیل و سرعین می توان در یک روز مورد بازدید قرار داد تجربه نشان داده است مسولین باید برای اقامت بیشتر از یک روز فکر اساسی کنند یعنی امکانات و جاذبه های لازم را فراهم نمایند صرف داشتن آبهای گرم منطقه سرعین یا آب وهوای مساعد اردبیل نمی توان کلیه اقشار مردم را به این منطقه کشانید در حال حاضر و با توجه به شرایط موجود می توان با توجه و تمرکز بیشتر برروی اکوتوریسم با ایجاد امکاناتی که سرمایه زیادی نیز نمی خواهد، می توان با برنامه ریزی کوتاه مدت ، میان مدت و بلندمدت به اهداف مورد نظر دست یافت.

۳- توجه به امر بازاریابی
۴- پذیرایی مردمی توریست و عدم تطابق فرهنگی گردشگران خارجی با ارزشهای حاکم برمنطقه

برای حل مسئله فرهنگی پذیرش توریست می توان با آموزش صحیح در این مورد از طریق شبکه های استانی و سراسری و هم چنین مطبوعات فرهنگ سازی کرد.

۵- آموزش مدیران در بخش توریسم :عمده ترین مشکل مدیریت بخش توریسم عدم وجود مدیران تحصیل کرده در امر توریسم می باشد و جای سئوال است که در هیچ یک از دانشگاههای منطقه رشته های مدیریت جهانگردی و هم چنین مدیریت هتلداری تاسیس نشده است.

در استان اردبیل و با توجه به وجود آبهای معدنی شهرهای نیر،سرعین ، مشگین شهر، خلخال و گیوی لزوم احداث دانشکده آب درمانی بیش از پیش احساس می شود.

چندین پیشنهاد برای بهبود وضع توریسم منطقه :
۱- مشارکت بخش خصوصی و استفاده از سرمایه گذاری در این بخش و استفاده از تجربیات کشورهای پیشرو در حوزه توریسم ، کشور ترکیه با توجه به همسایگی ایران و اشتراکات فرهنگی دینی و قومی می تواند بهترین منبع برای کسب تجربه باشد.
۲- تسریع در امر احداث و بهسازی جاده اردبیل – مغان ،جاده اردبیل – تبریز، جاده اردبیل – خلخال، راه آهن میانه – اردبیل – مغان و …
۳- تاسیس رشته های مرتبط با امر توریسم و آب درمانی در دانشگاه های منطقه
۴- خرید ماشین های تورگردانی با ظرفیت های ۷ و ۲۰ نفره.
۵- فرهنگ سازی
۶- بازاریابی : حضور مستمر در نمایشگاه های داخل و خارج از کشور، ایجاد سایت اینترنتی تهیه بروشور به زبانهای رایج اروپایی و آمریکایی و تبلیغ سایتهای توریستی منطقه از طریق کانالهای ماهوارهای
۷- تهیه و اجرای طرح جامع گردشگری در کنار تدوین برنامه های کوتاه مدت- میان مدت و دراز مدت برای بهره برداری هرچه سریع تر از پتانسیل های موجود
۸- تلاش در جهت ثبت آثار واجد شرایط در میراث جهانی یونسکو به عنوان نمونه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی ،ثبت کوه ساوالان به عنوان کوه مقدس.
۹- تکمیل طرحهای نیمه تمام گردشگری
۱۰- تکمیل موزه های موجود
۱۱- همکاری و هماهنگی مابین نهادهای مرتبط با امر توریسم

طرحهای ایجاد و توسعه مراکز وقطبهای جدید توریستی در منطقه اردبیل:
– کاهش وابستگی فصلی جریانهای گردشگری به فصل تابستان
– افزایش تنوع در عرضه جاذبه ها وامکانات توریستی
– فراهم آوردن امکان جابجایی گردشگران در داخل استان
– طرح ساماندهی و بهسازی حوزه ورودی حیران بعنوان دروازه اصلی استان وایجاد تاسیسات رفاهی و پذیرایی درخور این ورودی به منظور اثرگذاری مثبت و مطلوب در مسافران ایجاد ذهنیت مثبت در آنها.
– طرح توسعه و احداث تاسیسات اقامتی و پذیرایی و رفاهی چند منظوره در منطقه فندقلو بطوریکه بتوان از ظرفیت گردشگری تابستانی و زمستانی آن استفاده کرد.
– طرح های موردی در مجموعه توریستی ساوالان و اجرای طرح منطقه توریستی ساوالان با کلیه تاسیسات وتجهیزات تعریف شده و پیشنهادی در آن.
– طرح اجرایی توریسم اقتصادی در بازار قدیمی اردبیل وبازسازی کاروانسرای پیشنهادی برای ارائه خدمات پذیرایی و خرید درآن
– طرح ساماندهی و نوسازی تاسیسات و تجهیزات حاشیه دریاچه شورابیل.
– طرح توسعه و تجهیز حوزه دریاچه نئور بعنوان دومین قطب اکوتوریستی در نیمه جنوبی استان و پیوند دادن این مرکز با توریسم ییلاقی ناشی از طریق احداث راه دسترسی به دامنه های شرقی کوههای تالش.
– طرح توسعه و تجهیز مرکز آبدرمانی سردابه، قینرجه وبوشلی.
– طرح احداث استخر سرپوشیده ، و روباز در حوزه سرعین.
– طرحهای توسعه پیشنهادی اسکی آلوارس و اطراف ساوالان.
– طرح توسعه توریسم ییلاقی در دامنه های ساوالان.
– طرح احداث اردوگاه توریستی در بولاغلار نیر.
– طرحهای موردی در امتداد رودخانه بالغلو بصورت احداث اردوگاه و گمپینگ گردشگری