گوجه فرنگی

گوجه فرنگی

گوجه فرنگی (به فارسی افغانستان: بادمجان رومی)‏ (نام علمی: Solanum lycopersicum) میوه‌ای سرخ‌رنگ و آبدار است. این گیاه بومی آمریکای جنوبی و مرکزی است که طی دورهٔ استعماری اسپانیا به سایر نقاط جهان منتقل شد. انواع مختلف این گیاه امروزه در سراسر جهان پرورش داده می‌شود.

گوجه فرنگی سرشار از ویتامین سی و لیکوپن است. این میوه امروزه به روش‌های محتلفی، به طور خام یا به‌عنوان یکی از مواد لازم برای تهیهٔ غذا، انواع سس و نوشیدنی مصرف می‌شود و بخش مهمی از رژیم غذایی مردم بسیاری از کشورها را تشکیل می‌دهد. کشت و پرورش این گیاه به طور کلی، مساحتی حدود سه میلیون هکتار را به خود اختصاص داده است، که نزدیک یک‌سوم کل مساحت مختص به کشت تره‌بار در جهان است

با وجود این که گوجه فرنگی در علم گیاه‌شناسی یک میوه تلقی می‌شود، اغلب به‌عنوان تره‌بار شناخته می‌شود.

گوجه فرنگی به تیرهٔ سیب‌زمینیان تعلق دارد و از گیاهان چندساله است.

گوجه فرنگی امروزه در سراسر جهان به شیوه‌های مختلف، به‌صورت خام در انواع سالاد، و به‌طور پردازش‌شده برای تهیهٔ غذا و سوپ، سس و رُب مصرف می‌شود. آب گوجه فرنگی هم‌چنین نوشیدنی خنکی است که برای تهیهٔ برخی کوکتل‌ها چون بلادی مری استفاده می‌شود.

گوجه فرنگی خاصیت اسیدی دارد و به همین دلیل ذخیره و نگاهداری آن در انبار به صورت خام، سس و رُب آسان می‌باشد. این میوه هم‌چنین می‌تواند به صورت ورقه‌های نازک خشک‌شده در روغن زیتون نگاهداری و مصرف شود.

گوجه فرنگی در غذاهای مدیترانه‌ای به خصوص در ایتالیا استفادهٔ فراوان دارد و از مواد اصلی مورد نیاز برای تهیهٔ پیتزا و سس برای پاستا است.

ارزش غذایی گوجه فرنگی
گوجه فرنگی از لحاظ ارزش غذایی بسیار کم‌کالری (۲۰ کیلوکالری در هر ۱۰۰ گرم) و سرشار از ویتامین‌های مختلف (آ، ث و ای) و مواد معدنی است. ۹۳ تا ۹۵٪ آن را آب تشکیل می‌دهد و قندها که ۳ تا ۴٪ آن را نشکیل می‌دهند عبارت‌اند از گلوکز و فروکتوز.

مهم‌ترین مواد معدنی موجود در گوجه فرنگی که به نوع خاک و کود بستگی دارد شامل پتاسیم، کلر و فسفر است.

گوجه فرنگی هم‌چنین دارای لیکوپن، یکی از قوی‌ترین انواع آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی، و چند نوع رنگ‌دانه از خانوادهٔ کاروتنوئیدها از جمله بتاکاروتن است.

خواص پزشکی

گوجه فرنگی حاوی ویتامین‌های آ، ث و لیکوپن است. رنگ قرمز گوجه فرنگی از لیکوپن موجود در آن ناشی می‌شود. این ماده که آنتی اکسیدان بسیار قوی‌ای محسوب می‌شود، دارای خاصیت ضد سرطان بوده و از ابتلا به سرطان‌های پروستات و سینه پیشگیری می‌کند. همچنین این ماده روند بالا رفتن سن را کاهش داده و رادیکال‌های آزادی را که به سلول‌ها آسیب می‌رسانند، از بین می‌برد. ویتامین ث و آ موجود در گوجه فرنگی برای مقابله با سرماخوردگی مفید است.

تعدادی از تحقیقات نشان می‌دهند که لیکوپن، به خصوص در گوجه فرنگی پخته، در جلوگیری از ابتلا به سرطان پروستات مؤثر است؛ ولی تحقیقات دیگری با این نتایج مغایرت داشتند. این مولکول موجب بهبود توانایی پوست برای حفاظت در برابر پرتوهای فرابنفش می‌شود.

به‌علاوه، تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف گوجه فرنگی و کاهش ریسک ابتلا به سرطان سینه، سرطان سر و گردن و بیماری‌های مخرب اعصاب مرتبط است.

جهش‌های ژنتیکی در رقم‌های مختلف گوجه فرنگی و انواع وحشی آن گنجی از ژن‌های مختلف که لیکوپن، کاروتن، آنتوسیانین و آنتی‌اکسیدان‌های دیگر تولید می‌کنند به وجود آورده است. میزان این آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها در برخی رقم‌های پرورش داده‌شده نسبت به میزان طبیعی آن افزایش داده شده است.

– گوجه ‌فرنگی سرشار از ویتامین‌های B1  و B2  می ‌باشد؛ از این جهت در تسکین دردهای عصبی، رفع بی ‌اشتهایی، و درمان یبوست ، نقصان ترشح شیر مادر و تورم‌ دهان تجویز می ‌شود.

گوجه فرنگی

گوجه فرنگی

– گوجه ‌فرنگی، بدن را در برابر امراض و بیماری‌های عفونی  حفظ می‌ کند.

– مصرف گوجه ‌فرنگی نیرو و نشاط می ‌بخشد و پوست و دانه‌های آن به هضم غذا کمک می ‌کند و روده‌ها را پاک می ‌نماید.

– آب گوجه ‌فرنگی ادرار‌آور مفیدی است.

– برای تمیز کردن خون باید از آب گوجه فرنگی و کرفس به نسبت مساوی و به مقدار ۳ فنجان در روز، قبل از غذا و به مدت ۳ هفته استفاده کرد.

– گوجه ‌فرنگی هضم مواد نشاسته‌ای را آسان می ‌کند و به همین جهت از آن سس درست کرده و با حبوبات  پخته مصرف می ‌کنند.

– مصرف گوجه ‌فرنگی برای اشخاصی که مبتلا به سنگ کلیه و مثانه و کبد  هستند، تجویز شده است.

– گوجه ‌فرنگی بعد از لیموترش  بیش از سایر میوه‌ها ویتامین C  دارد و مقدار زیادی فسفر، آهن، سیلیس و کلسیم دارد.

– گوجه فرنگی گرچه دارای اسید سیتریک است، اما بدن را قلیایی می‌‌کند.

– بوی برگ ‌های گوجه ‌فرنگی، زنبورهای خرمایی را ناراحت می‌ کند، لذا می ‌توان بوته‌ ی گوجه ‌فرنگی را در باغ‌ها و بوستان‌ها کاشت تا از گزند زنبورها در امان باشند.

– اگر در محل مورچه ‌ها چند عدد برگ گوجه ‌فرنگی بگذارید، بوی این گیاه مورچه ‌ها را فراری می ‌دهد.

– برای تمیز کردن لکه ی جوهر بر روی لباس، یک تکه پنبه را در آب گوجه فرنگی فرو برده و روی لکه ی جوهر بمالید. سپس آن را بشویید.

– اگر پوست شما کک و مک  دارد، هر روز آن را با آب گوجه فرنگی تمیز کنید. کم کم کک و مک ‌ها را از بین می ‌برد.

– برای جلوگیری از مزاحمت حشرات می ‌توانید برگ ‌های گوجه ‌فرنگی را به بند بکشید و آن ‌را در اطاق خود بیاویزید، با این کار حشرات فرار می ‌کنند.

– سالاد کاهو و گوجه ‌فرنگی درمان کننده ی امراض عصبی هستند.
خوراکی

گوجه فرنگی به طور خام یا پخته خورده می‌شود. گوجه فرنگی خام را می‌توان با نمک مصرف کرد، ولی اغلب آن را در سالاد با موادی دیگر مخلوط می‌کنند و سپس مصرف می‌کنند. گوجه فرنگی خام هم‌چنین برای تهیهٔ برخی سوپ‌ها استفاده می‌شود.

پختن گوجه فرنگی موجب از بین رفتن بخشی از ویتامین‌های آن می‌شود، ولی در عین حال جذب لیکوپن را افزایش می‌دهد. گوجه فرنگی پخته از مواد تشکیل‌دهندهٔ بسیاری از غذاها و سس‌هاست.

مسمومیت

برگ‌ها، ساقه و میوهٔ سبز نرسیدهٔ این گیاه دارای میزان کمی توماتین است که سمی است. مصرف برگ گوجه فرنگی در چای در حداقل یک مورد موجب مرگ فرد شده است، ولی به‌طور کلی میزان توماتین گوجه فرنگی به آن حد زیاد نیست که برای انسان خطری داشته باشد، و غذاهایی چون گوجه فرنگی سبز نرسیدهٔ سرخ‌شده برای سلامتی ضرری ندارند. گوجه فرنگی رسیده دارای توماتین نمی‌باشد.

مصرف گوجه فرنگی خام در بعضی از افراد موجب حساسیت می‌شود و می‌تواند به آنافیلاکسی منجر شود. این حساسیت نادر به‌علت ترکیب برخی از پروتئین‌های موجود در گوجه فرنگی و ایمونوگلوبین‌های ای می‌باشد.

گوجه فرنگی تازه می‌تواند به باکتری سالمونلا آلوده شود. در اواخر بهار سال ۲۰۰۸ مصرف گوجه فرنگی آلوده به این باکتری در ایالات متحدهٔ آمریکا موجب مسمویت ۲۲۸ فرد و بستری شدن ۲۵ نفر در ۲۳ ایالت گردید. به این ترتیب گوجه فرنگی از بسیاری از زنجیره‌های غذایی و فروشگاه‌ها جمع‌آوری گردید. در کانادا گزارشی حاکی از مسمومیت به‌علت مصرف گوجه فرنگی آلوده اعلام نشد، ولی زنجیره‌های غذایی بزرگ چون مک‌دونالد و کی‌اف‌سی از روی احتیاط گوجه فرنگی را موقتاً از منوهای خود حذف کردند.