گیاه کنگر یا به زبان ترکی (گانگال)

نام علمی کنگر CYNARA SCOLYMUS است. این گیاه اولین بار در اتیوپی کشت شد و بعد در نقاط مختلف دنیا گسترش پیدا کرده است. محل اصلی رویش این سبزی مدیترانه، جزایر قناری و آمریکای جنوبی است.

گیاه کنگر دارای جنس های مختلفی می باشد،آنچه مورد نظر ما بوده و به عنوان کنگر حقیقی معروف است جنس Gundelia می باشدکه مورد بررسی قرار می گیرد. برگ این گیاه پهن ،وسیع ، چرمی ، محکم ، با رگبرگ های ضخیم و بر جسته و مشبک، کم و بیش شامل بریدگی های عمیق، قطعات آن در حاشیه دارای دندانه های سخت خاری شده، پایینی ها در قاعده باریک، ساقه‌ای‌ها بدون دمبرگ و تقریباً ممتد و کشیده بر روی ساقه، بالایی‌ها در برگیرنده کپه و بلند‌تر از آن- برگ‌ها شیرابه‌دار و متقابل شانه‌ای یا بن‌رست است.

گل صورتی و سبز و زرد و سفید و یا ارغوانی و به صورت مجتمع در کپه‌های بزرگ متراکم (کپه‌ها دارای هم جنس و ولوله‌ای (در نمونه‌های ایرانی) هستند وبه طور فشرده درکنار هم به صورت کپه‌های مرکب قرار دارند). کپه‌ها تخم مرغی پر از خارهای دراز عنابی رنگ می‌باشد.

قسمت خوراکی این گیاه، انتهای دمبرگ‌های جوان آن است و در برخی منابع جوانه‌های برگ آن خوراکی است که در زیر خاک روئیده و سفید می‌شوند و سبزی بازار پسندی را تشکیل می‌دهند که در فصل بهار قبل از اینکه برگ‌های آن باز شود، به وسیله روستائیان جمع‌آوری و به بازار شهرها به بهای مناسبی عرضه می‌شود.

از تمام قسمت‌های گیاه کنگر (گل، برگ، ساقه، ریشه) استفاده می‌شود. غذاهای متنوعی از آن تهیه و در تهیه ترشی هم از کنگر استفاده می‌شود. از شیرابه آن در صنایع آدامس سازی استفاده می‌شود. و همچنین دانه های آن بعد از برشته شدن به عنوان چای مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان یک سبزی در فلسطین و سایر کشورهای عربی هم مورد استفاده می‌گیرد.

اکولوژی و پراکنش جغرافیایی کنگر

از نظر آب و هوایی گیاهی بسیار کم نیاز و مقاوم به سرما و خشکی هواست. تغییرات زیاد ما را تحمل می‌کند. به همین دلیل، پراکنش آن در آسیا و آفریقا بسیار گسترده است. گاهی فراوانی آن در دامنه کوهستان‌های ایران به اندازه‌ای می‌شود که عملاً یک کنگر زار را تشکیل می‌دهد، ولی بیشتر همراه با دیگر گیاهان مانند انواع زولا، هویج صحرایی و گیاهان پیازی از جمله لاله، سیرها و… دیده می‌شود. کنگر، خاک‌های عمیق و معدنی ریزشی را که از خرد شدن سنگ‌های کوهستان و جابه جا شدن آن‌ها به دست می‌آید، می‌پسندد. خاک‌هایی که کنگر در آنها می‌روید، از لحاظ مواد آلی چندان غنی نیستند و هوموس کمی دارند. آب این گونه خاک‌ها به خوبی زه کشی طبیعی می‌شود.
دمداران، کنگر را در اواخر فصل رویش جمع‌آوری کرده و در زمستان به تغذیه دام می‌رسانند. این گیاه در فصل بهار در ابتدای رویش اولیه نیز مورد چرا قرار می‌گیرد. هنگامی که گیاه از حالت سبز رنگ به زردی متمایل می‌شود، روستائیان اقدام به چیدن و جمع‌آوری این گیاه می‌کنند و مدتی به صورت کپه‌ای بر روی زمین قرار داده و پس از خشک شدن، آن را خرد کرده و به انبار منتقل می‌کنند. به دلیل خارهای تیزی که دارد، هنگام سبز بودن، بیشتر مورد چرای بز قرار می‌گیرد، ولی پس از قطع گیاه و از دست دادن شادابی، گوسفند و بز به راحتی از آن تغذیه می‌کنند.