تکم چی
تکم چی
به هنگامی که برفها در سینه ساوالان آب شده و بصورت رودها در سرزمین پهناور آذربایجان جاری می شود صدای تکم و تکم چی ها نیز در شهر و روستا می پیچید که با زبان شیرین و آهنگین خود به مردم نوید آمدن بهار را می دهند و خلق را برای پاک کردن کینه از دلها و گرد و غبار از خانه هایشان دعوت می کنند ، تکم یک عروسک چوبی سنتی است . واژه تکم Takam از دو بخش “تکه ” و ” م ” تشکیل شده است . تکه در زبان ترکی به معنی بز نر قوی هیکل که همیشه در راس گله حرکت می کند و گله را به چراگاه و محلهای معین هدایت می کند “م” ضمیر ملکی دوم شخص مفرد است و تکم در واقع به معنی ” بز نرمن ” است .
به کسی که تکم را می رقصاند” تکم چی” می گویند که اشعار مخصوص تکم را با آهنگی خاص می خواند . البته شایان ذکر است که اشعار تکم در چند آهنگ که خاص تکم بوده خوانده می شود .
تکم عروسکی است چوبین که روی آنرا با مخمل یا پارچه هائی به رنگ قرمز می پوشانند و روی این پارچه را با پولک ، زنگوله ، سکه و نیز پارچه های الوان و حتی ائینه تزیین می کنند. هر یک از تزئینات تکم علت و فلسفه ای داشته است : مثلا زنگوله و سکه برای ایجاد سروصدای بیشتر بوده تا مردم را از داخل خانه ها به کوچه ها و دم در خانه ها بکشاند . از سوی دیگر یک ضرباهنگ برای حرکت تکم بوجود می آورد . اینکه به دو طرف عروسک ( طرفین شکم عروسک ) آئینه نصب می کردند . به این دلیل بود که تکم خبر فرا رسیدن سال نو را به مردم می داد و با خود آئینه ای به رسم روشنائی و صفا داشت. اینکه در ساخت تکم همیشه از رنگ قرمز برای پوشاندن بدنه اصلی استفاده می کردند شاید به این دلیل بوده که درآذربایجان قدیم لباس و توری سر و روی عروس به رنگ قرمز بوده و خواسته اند تکم نیز مثل هر عروسی مظهر شادی و خوشی باشد
نحوه تکم گردانی :
تکم گردانی جزو حرفه های گوسانی و بصورت هنری بوده که نسل به نسل و از پدر به پسر می رسیده و اشعار تکم نیز سینه به سینه منتقل می شده است . تکم عروسکی بود به شکل بز که بر سر چوب گردی سوار می شد . این بز روی یک صفحه چهارگوش یا گرد که سوراخی در وسط داشت قرار می گرفت که چوب پایه ان از سوراخ وسط صفحه می گذشت . تکمچی چوب را بدست می گرفت و تکم را روی صفحه چوبی به حرکت در می آورد و متناسب با حرکات آن اشعاری را به آواز می خواند . سر و صدای زنگوله و خوردن تکم بر صفحه چوبی نوعی ریتم و آهنگ برای آواز تکمچی بوجود می آورد.
اینهم نمونه هایی از اشعار تکمچی :
بهار آمد بهار آمد خوش آمد
علی با ذوالفقار آمد خوش آمد
گل و نسرین به باغ آمد خوش امد
سیزون بوتازه بایراموز مبارک
آیوز ، ایلوز ، هفتوز ، گونوز مبارک
جناب جبرئیل نامه گتوردی
گتور جگین پیمبره یتوردی
مبارک قوللارین گویه گوتوردی
سیزون بوتازه بایراموز مبارک
آیوز ، ایلوز ، هفتوز ، گونوز مبارک
( جناب جبرائیل نامه آورد – محض آوردن به پیامبر رسانید پیغمبر هم دستهایش را بر آسمان برداشت که این عید تازه تان مبارک باشد . ماهتان ، سالتان ، هفته تان ، روزتان مبارک )
امیرالمومنین تخته چخاجاق
یزیدون بوینونا نوخدا وراجاق
شیرین شربت سو یرینه آخاجاق
سیزون بوتازه بایراموز مبارک
آیوز ، ایلوز ، هفتوز ، گونوز مبارک
(حضرت امیرالمومنین ، به تخت ولایت خواهد نشست و برگردن یزید افسار خواهد بست و به جای آب در رودها شربتهای شیرین جاری خواهد شد . این عید بر … )
در اشعار تکمچی فقط از فرا رسیدن نوروز و تبریک سال نو سخن نرفته بلکه به موارد مذهبی و موارد انتقادی ، اجتماعی نیز اشاره شده است ) ادامه مطلب
