چیله گئجه سی یا شب یلدا در اردبیل
شب یلدا در نیارق و اردبیل « چیله گجه سی »
شب یلدا در نیارق و اردبیل « چیله گجه سی » نامیده می شود که نمادی از انس و الفت و صله ارحام بین خانواده ها است . این نامگذاری از آن جهت است که در روز شمار مردم اردبیل شب یلدا پایان فصل پاییز و آغاز « چله بزرگ » و زمستان است . فصل زمستان در نیارق و اردبیل به سه دوره تقسیم می شود که ۴۰ روز اول آن چله بزرگ ، ۲۰ روز بعد از آن چله کوچک و ۳۰ روز آخر « بایرام آیی » ( ماه عید ) است .
چهار روز آخر چله بزرگ “بویوک چیله” و سه روز اول چله کوچک”کیچیک چیله” ـ یعنی هفتم تا سیزدهم بهمن ماه در نیارق به “خیدیر” معروف است، به دلیل اینکه اکثر سالها در ایام خیدیردر نیارق برف سنگینی می بارید و سرمای زمستان به حد اعلای خود می رسید، در میان اهالی نیارق گفته می شد: ” خیدیر گلدی قیش گلدی ، خیدیر چیخدی قیش چیخدی ” یعنی با آمدن خیدیر زمستان شروع شده و با پایان خیدیر زمستان تمام می شود.که اشاره به شدت بارش برف و سرمای شدید دارد که اهالی در مثل ،سختی ایام خیدیر را با سختی کل زمستان برابر می دانستند .مردم نیارق ،در گذشته این روزها را با برگزاری آیین های ویژه گرامی می داشتند ؛از جمله این آیین ها تهیه قووت بود که با آسیاب کردن گندم برشته و مخلوط کردن آن با بزرک”bazarak “نخودچی ـ شکر و …بدست می آمد.که بسیار خوشمزه و مقوی بود.
به اعتقاد مردم این استان چله کوچک سردترین روز های سال است و موقع آمدن به چله بزرگ می گوید : « توهیچ کاری نکردی؛ من کودکان را در گهواره ،دست زنان را در کوزه آب و پای مردان را بر روی زمین منجمد خواهم کرد ، چله بزرگ هم به او می گوید عمرت کوتاه و پشت سرت بهار است . آیین های شب چله در اردبیل تقریبا مشابه با آیین هایی است که در دیگر استانهای کشور بر گزار می شود . هندوانه ، انار، مرکبات ،انواع آجیل ، “قورقا” یا همان گندم برشته به همراه کشمش ،سنجد ، از تنقلات اصلی شب چله در میان مردم اردبیل و نیارق در زمان حاضر است . خانواده ها در این شب ،معمولا د ر خانه بزرگتر های فامیل گرد هم می آیند و شام و هندوانه و انواع تنقلات را با هم می خورند و تا پاسی از شب را به گفت و گو می نشینند .
“چیله خونچه سی “یا « چله لیک » ( هدیه شب چله ) مراسمی است که در دیگر شهر ها کمتر دیده می شود ولی در نیارق و کلا در استان اردبیل ، جزو ضروریات این شب تاریخی و باستانی است . هر خانواده ای که دختری را برای پسر خود نامزد کرده است ، در این شب باید هدیه شب چله به خانه عروس بفرستد که عبارت از همان میوه ها و تنقلات شب یلدا به طور کامل و یک چشم روشنی است که معمولا یک قطعه طلا برای عروس و یا احتمالا لباس و چادر شب برای خانواده عروس است. و همینطور خانواده دختری که دخترشان اولین سالی است که در خانه بخت است به دخترشان همین چیله لیک را می برند.
به رغم توسعه معاش خانواده ها ، خیلی از بزرگتر های فامیل از لذت برگزاری شب چله در سالها ی گذشته می گویند . آنان معتقدند با آنکه انواع میوه و مرکبات ، شیرینی های جدید به سورسات شب چله افزوده شده ولی لذت شب چله های گذشته ،که تنها به برخی میوه ها و قورقا و کشمش ،« قاوود » و سنجد ،بادام و گردو خلاصه می شد را ندارد.اما اکنون، در سفره شب یلدای مردم اردبیل، انواع آجیل‌ها نظیر: پسته، فندق، مغز بادام و گردو ،و انواع میوه‌ها :نظیر، پرتقال، نارنگی، موز و… را می‌توان مشاهده کرد.
شب یلدا در ادبیات آذربایجان:
شهریار؛ شاعر شیرین سخن آذربایجان شب‌نشینی‌های زمستان و نقل داستان‌ها و روایات را در منظومه پایدار «حیدربابایه سلام» چنین به تصویر منظوم کشیده است: منبع
قــــاری‌ننه گئجـه نــاغیل دینـــده
کولک قالخوب قاپ باجانی دوینده
من قــاییدوب بیرده اوشــاق اولیدیم
بیر گول آچوب اوندان سورا سولیدیم ادامه مطلب
